فرازبان و قابلیت‌های تعاملی آن در روایت‌های کودکانۀ فرهاد حسن‌زاده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه کردستان

چکیده

به اذعان بسیاری از محققان و حتی پدیدآورندگان روایت های کودکانه، اغلب ادبیات کودک یکسویه و دیکته‌ای است. کودکان نه تنها نقشی در تولید آثار کودکانه ندارند، حتی جایگاه مخاطب بودگی آن‌ها هم در مقام کودک مفروض نیست. در این روایت‌ها همیشه سایه‌‌ای بلند و بزرگ در مقام «نویسنده/ راوی» وجود دارد که مدام تجویز می‌کند. دامنۀ این سایه، گاه در قالب شخصیت قدرتمند و زورگوی قصه نیز تداوم می‌یابد و در مقابل شخصیت کوچک و ضعیف قصه که مخاطب کودک می‌تواند با او همذات پنداری کند، خودنمایی می-کند.مقدار زیادی از اقتدارگرایی مذکور، حاصل بکارگیری فرازبان و تولید انواع حاشیه آشکار و پنهان است که مولف در پناه آن با شنونده/ خواننده تعاملی یکسویه و عمودی برقرار می‌کند. برغم این ویژگی اقتدارگرایانه که در بکارگیری فرازبان به چشم می‌خورد، قابلیتی دیگر و حتی متباین در آن نهفته است که می‌تواند به تعاملی افقی و برابر بینجامد. نمونه اخیر را می‌توان در برخی از روایت‌های کودکانۀ فرهاد حسن‌زاده یافت. در این تحقیق شیوه‌های تعامل افقی و فرازبان محورِ نویسنده/ راوی با مخاطب در چهار داستان «دیو دیگ به سر»، «آقا رنگی و گربه ناقلا»، «همان لنگه کفش بنفش» و «دو لقمه چرب و نرم» از فرهاد حسن‌زاده با رویۀ توصیفی- تحلیلی طبقه‌بندی و تبیین شده است. نتیجه نشان می‌دهد که نویسنده با گرایش به فرازبان و خلق انواع حاشیه، سعی می‌کند با سهم‌دهی به شنونده/خواننده یا یکی از شخصیت‌های قصه که کودک با او همذات‌پنداری می‌کند؛ نوعی تعامل افقی میان نویسنده/راوی با شنونده/خواننده برقرار می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Metalanguage and Its Interactive Competencies in Children's Stories of Farhad Hassanzadeh

نویسندگان [English]

  • Shatav Zand Karimi
  • Parsa Yaghoubi Janbe Saraei
Kordestan University
چکیده [English]

 
 
S. Zandkarimi*          P. Yaghoubi Janbesaraei**
Kordestan University
 
Abstract
As admitted by many researchers and even authors of children's stories, children's literature is mostly unidirectional as well as dictational. Not only do children not have a role in creating such children's works, but even their being the audience, as children, is not being considered. In these stories there is always a huge long shadow cast as the author/narrator that constantly prescribes. The range of this shadow, sometimes continues into the form of the powerful tyrannical character of the story as well, and demonstrates itself against the minor feeble character of the story with whom the young audience can identify. Much of the mentioned authoritarianism is a result of employing metalanguage and generating different forms of explicit and implicit margins through which the author establishes a unidirectional and vertical interaction with the reader/listener. Despite this authoritarian characteristic which is discerned in using the metalanguage, another competence, even paradoxical, lies in that which can lead to a horizontal and equal interaction. The mentioned case's examples can be traced in some children's stories by Farhad Hassanzadeh. In the present research, horizontal interaction and metalanguage-oriented methods of the author/narrator with its audience, in the four stories Div e Dig Be Sar (Demon with a Pot on the Head), Agha Rangi Va Gorbeye Naghola (Mr Colorful and the Clever Cat), Hamaan Lenge Kafshe Banafsh (The Same Purple Shoe) and Do Loghmeye Charb o Narm (Two Creamy Chewy Bites), by Farhad Hassanzadeh, have been classified and explained using a descriptional-analytical procedure. The outcome demonstrates that the author, with an inclination to metalanguage and creating sidetracks, strives to establish a horizontal interaction between the author/narrator and the reader/listener through the contribution of the reader/listener or one of the characters, in the story, with whom children identify, so that it is as if the child, himself/herself, has written the story he is supposed to hear or narrate.




* MA Student of Persian Language & Literature, zand-karimi@malfa.com


** Associate Prof. of Persian Language & Literature, p.yaghoobi@uok.ac.ir

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Children's Stories
  • Farhad Hassanzadeh
  • Metalanguage
  • Avoiding Dictation
  • Horizontal Interaction
  • Audience's Contribution
آلن، گراهام. (۱۳۸۰). بینامتنیت. ترجمه‌ی پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
اونز، دیلن. (۱۳۸۶). فرهنگ مقدماتی اصطلاحات روان‌کاوی لکان. ترجمه‌ی مهدی پارسا، تهران: گام نو.
تودورف، تزوتان. (۱۳۷۷). منطق گفتگویی میخاییل باختین. ترجمه‌ی داریوش کریمی، تهران: مرکز.
پاشایی، روشنک. (۱۳۸۸). «فراداستان، زبان انگیزش و تفکر در ادبیات کودکان ایران». نقد زبان و ادبیات خارجی، ش۲، صص1-17.
پارسایی، حسن. (۱۳۸۹). «خرده‌روایت‌ها در چنبره‌ی زبان؛ نقد و بررسی عقرب‌های کشتی بمبک». کتاب ماه کودک و نوجوان، ش۱۵۳، صص11- 15.
پرینس، جرالد. (۱۳۹۱). روایت‌شناسی: شکل و کارکرد روایت. ترجمه‌ی محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.
حجوانی، مهدی. (۱۳۸۴). «اگر کودک درون آن‌لاین باشد؛ بحثی در حد و مرز مخاطب‌شناسی». کتاب ماه کودک و نوجوان، ش۹۶، صص۱۵۳و۱۵۴.
حسن‌زاده، فرهاد. (۱۳۸۲). همان لنگه‌کفش بنفش. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ــــــــــــــ . (۱۳۸۸الف). آقارنگی و گربه‌ی ناقلا یا این‌جوری بود که اون‌جوری شد. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ــــــــــــــ . (۱۳۸۸ب). دیو دیگ به سر یا این‌جوری بود که اون‌جوری شد. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ــــــــــــــ . (۱۳۹۰). پی‌تی‌کو، پی‌تی‌کو و دو داستان دیگر. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
چمبرز، ایدن. (۱۳۸۷). «خواننده‌ی درون کتاب»، در دیگرخوانی‌های ناگزیر؛ رویکردهای نقد و نظریه‎ی ادبیات کودک. به‌کوشش مرتضی خسرون‍ژاد، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، صص115-۱۵۲.
خسرونژاد، مرتضی. (۱۳۸۹). معصومیت و تجربه؛ درآمدی بر فلسفه‌ی ادبیات کودکان. تهران: مرکز.
ریمون‌کنان، شلومیت. (۱۳۸۷). روایت داستانی؛ بوطیقای معاصر. ترجمه‌ی ابوالفضل حری، تهران: نیلوفر.
زایپس، جک. (۱۳۸۷). «چرا ادبیات کودک وجود ندارد»، در دیگرخوانی‌های ناگزیر؛ رویکردهای نقد و نظریه‎ی ادبیات کودک. به‌کوشش مرتضی خسرون‍ژاد، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، صص261-288.
زند کریمی، شتاو. (۱۳۹۲). کاربرد فرازبان در روایت‌پردازی کودکانه‌ی فرهاد حسن‌زاده. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه کردستان.
سنت، ریچارد. (۱۳۹۱). اقتدار. ترجمه‌ی باقر پرهام، تهران: پردیس دانش.
سیدآبادی، علی‌اصغر. (۱۳۸۵). عبور از مخاطب‌شناسی سنتی. تهران: فرهنگ‌ها.
صاحبان زند، سجاد. (۱۳۸۳). «سفر ادیسه‌وار یک لنگه‌کفش؛ نگاهی به چند اثر از فرهاد حسن‌زاده». پژوهشنامه‌ی ادبیات کودکان و نوجوانان، ش۳۷، صص200-223.
غفاری، سعید. (۱۳۸۴). ادبیات کودکان و نوجوانان. تهران: سپهر دانش.
فوکو، میشل. (۱۳۷۴). «مولف چیست؟»، در سرگشتگی نشانه‌ها. ترجمه‌ی افشین جهاندیده، تهران: مرکز، صص190-214.
قاسم‌نیا، شکوه. (۱۳۸۷). «ویروس بزرگ‌سالی». پژوهشنامه‌ی ادبیات کودکان و نوجوانان، ش۲، صص30-36.
کیانوش، محمود. (۱۳۷۹). «شعر، زبان کودکی انسان»، در کتاب جشنواره؛ نشریه‌ی نهمین جشنواره کتاب کودک و نوجوان، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، صص12-25.
کوری، گریگوری. (۱۳۹۱). روایت‌ها و راوی‌ها. ترجمه‌ی محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.
گادامر، هانس گئورک. (۱۳۷۹). «زبان به مثابه میانجی تجربه‌ی هرمنوتیکی»، در هرمنوتیک مدرن: گزینه‌ی جستارها. ترجمه‌ی بابک احمدی و همکاران، تهران:  مرکز، صص201-236.
مهدی‌پور عمرانی، روح‌الله. (۱۳۸۳). «آهسته و پیوسته با گام‌هایی استوار: نگاهی به داستان‌های حسن‌زاده». پژوهشنامه‌ی ادبیات کودکان و نوجوانان. ش۳۷، صص 176-199.
لوسی، نیل. (۱۳۹۳). فرهنگ واژگان دریدا. ترجمه‌ی جمعی از مترجمان، سرویراستارِ ترجمه مهدی پارسا، تهران: رخ‌داد نو.
موفه، شانتال. (۱۳۹۱). درباره‌ی امر سیاسی. ترجمه‌ی منصور انصاری، تهران: رخ‌داد نو.
نورتون، دونا و ساندرا نورتون. (۱۳۸۲). شناخت ادبیات کودکان: گونه‌ها و کاربردها از روزن چشم کودک. ترجمه‌ی منصوره راعی و همکاران، تهران: قلمرو.
وُو، پاتریشیا. (۱۳۹۰). فراداستان. ترجمه‌ی شهریار وقفی‌پور، تهران: چشمه.
هجری، محسن. (۱۳۸۳). «نمونه‌ای از حس نوستالوژیک در ادبیات کودک و نوجوان: نقد و بررسی دوره‌ی نخست فعالیت‌های فرهاد حسن‌زاده». پژوهشنامه‌ی ادبیات کودکان و نوجوانان، ش۳۷، صص162-175.
یاکوبسن، رومن. (۱۳۸۱). «زبان‌شناسی و شعرشناسی». زبان‌شناسی و نقد ادبی. ترجمه‌ی مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نی، صص71-80.
یعقوبی جنبه‌سرایی، پارسا و فاتح احمدپناه. (۱۳۹۰). «ساختار روایی کلیله‌ودمنه براساس گفتمان‌کاوی تعامل رای و برهمن». ادب‌پژوهی، ش۱۸، صص9-30.
Nodelman, Perry. (2008). The Hidden Adult: Defining Childrens Literature. The Johne Hopkins University Press, Baltimore.