بررسی میزان تأثیر برنامه‌های کتاب‌درمانی بر کاهش پرخاش‌گری کودکان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

بسیاری از صاحب‌نظران توجه به دوران کودکی را هموار ساختن راه برای زندگی سالم در بزرگسالی می‌دانند. کودکان در مراحل مختلف زندگی، از ویژگی‌های رشد شناختی متفاوتی برخوردارند که در رفتار آنان قابل تشخیص است.  اگر مراحل رشد به خوبی طی نشود، مشکلاتی به وجود می‌آورد که می‌تواند در رفتارهای ناهنجار کودک مشاهده شود. شناسایی داستان به عنوان ابزاری تربیتی، سابقه‌ای طولانی دارد. ولی استفاده از آن برای رفع مشکلات روان‌شناختی در سال‌های اخیر در ایران مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر، با هدف بررسی میزان تأثیر کتاب‌های داستانی مناسب با رویکرد کتاب‌درمانی بر پرخاش‌گری کودکان گروه سنی الف انجام می‌شود. این پژوهش به روش تجربی تک‌آزمودنی و با استفاده از پیش آزمون و پس آزمون انجام گرفت. از سیاهه وارسی برگرفته از توصیه‌های پرخاش‌گری هیوز و رایس برای گرد­آوری اطلاعات استفاده شد. در این پ‍ژوهش، 5 کودک مهدکودک وابسته به دانشکده‌ی علوم‌تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد در مقطع پیش دبستانی (سنین 5-6 سال)‌ در سال تحصیلی 87- 88 برای انجام آزمون انتخاب شدند. این کودکان، بنابر تأیید مربیان و والدین و نیز آزمون پرخاش‌گری رفتار پرخاش‌گرانه داشتند. هم‌چنین 10 داستان از مجموعه داستان‌هایی که در پژوهش‌های پیشین برای کنترل و یا کاهش رفتار پرخاش‌گرانه مناسب تشخیص داده شده بود، در نظر گرفته شد.  این کتاب‌ها در طی 10 جلسه 20 الی 30 دقیقه‌ای برای کودکان خوانده شد. مشاهده­ها و نیز داده­های به دست آمده نشان داد که به جز یک مورد، سایر رفتارهای پرخاش‌گرانه که در پیش آزمون شناسایی شده بود، تا حدی کاهش پیدا کردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of Bibliotherapy on Aggression Reduction in Pre-school Children

چکیده [English]

 
 

Parirokh* Z. Naseri**

Ferdowsi University of Mashhad
 
Though stories have long been considered as educational tools which can help reduce psychological problems, using them as a tool for decreasing psychological problems of children has recently been implemented in Iran. This research aims at investigating the extent to which bibliotherapy, which is based on children's stories, can be effective in reducing aggressive behaviors in children at pre-school age. The research method was based on observation of and studying a single subject with pre and post-test. A checklist of aggression based on Hughes and Rice's characteristics of aggressive behaviors was used for collecting the opinions of the pre-school teachers. Five pre-school children (5-6 years old) who were in a kindergarten located in Ferdowsi university of Mashhad under the supervision of the Faculty of Education and Psychology were selected as participants. Ten stories were selected. These stories were read to the participants in 10 sessions. Each session lasted 20 to 30 minutes.
The result of the observations and also the comparison between pre-test and post-test scores showed that the aggressive behavior decreased in all children except one. According to the observations, the teachers agreed that some group behaviors such as children's participation in class activities were increased.
 
 
 
 
* Associate Professor of  Library Science & Information, mparirokh@gmail.com
** M.A student of  Library Science & Information, Snaseri5@gmail.com
Received:9/22/2010             Accepted:8/1/2011

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Aggressive behavior
  • Bibliotherapy
  • Children stories
  •  ‍‍Cognitive development
آریا، عباس و تبریزی، مصطفی. (1382). کتاب درمانی. تهران: فراروان.
اتکینسون، ریتا، و دیگران. (1386). درآمدی بر روان‌شناسی. ترجمه‌ی حسن مرندی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
اصغری نکاح، محسن. (1382). «گزارش اقدام پژوهشی پیرامون کاربرد قصه به مثابه تکنیک و ابزارمشاوره و روان درمانی کودک». تعلیم و تربیت استثنایی، شماره‌ی 20 و21، صص14-24.
امین دهقان، نسرین و پریرخ، مهری. (1382). «تحلیل محتوای کتاب‌های داستانی مناسب کودکان در گروه سنی (ب) با رویکرد کتاب درمانی». فصل‌نامه کتابداری و اطلاع رسانی، شماره‌ی 24، صص 19-53.
بلوچ زراعت‌کار، کیمیا. (1383). تاثیر کتاب درمانی بر افسردگی خفیف دانشجویان دختر دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران.
پریرخ، مهری. (1382). «نقش ادبیات کودکان و نوجوانان در رشد آنان». فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی، شماره 23، صص 23- 37.
پریرخ، مهری و مجدی، زهرا. (1388). داستان‌ها: ابزاری برای کاهش مشکلات روان‌شناختی کودکان (اعتماد به نفس، اندوه، پرخاش‌گری، ترس). تهران: نشر کتابدار.
پیاژه، ژان. (1371). روان‌شناسی کودک. ترجمه‌ی زینب توفیق. تهران: نشر نی.
تبریزی، مصطفی. (1372). کتاب درمانی. تهران: فراروان.
ــــــــــــــــ. (1374). «کتاب درمانی». در مجموعه مقالات اولین سمینار راهنمایی و مشاوره، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، صص90-87. قابل دسترس‌ در
حجازی، بنفشه. (1380). ادبیات کودکان و نوجوانان: ویژگی­ها و جنبه­ها. تهران: روشن‌گران.
خدیوی زند، محمد مهدی. (1374). پرخاش‌گری و ناکامی نظریه‌ها و مفاهیم: سنجش و تشخیص روان درمانی. تهران: تربیت.
دیانی، محمدحسین. (1385). گلوگاه‌های پژوهش در علوم اجتماعی. مشهد: کتابخانه‌های رایانه‌ای.
 رازپوش، شهلا. (1357). بررسی مفاهیم اجتماعی در کتاب‌های مناسب کودکان در ایران (آثار نویسندگان ایرانی). پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه تهران.
ستاری، منصوره. (1377). بررسی مفاهیم اجتماعی در داستان‌های واقعی مناسب نوجوانان نوشته شده توسط نویسندگان ایرانی در سال‌های 1358-1367. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران.
شریعتی رودسری، مصطفی. (1380). شناخت و درمان اختلالات رفتاری کودکان و نوجوانان. تهران: عابد.
عسگرنیا، رودابه. (1380). تأثیر بازی درمانی با رویکرد شناختی، رفتاری در کاهش پرخاش‌گری کودکان 6-7 سال. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد روان‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد.
عظیمی، سیروس. (1373). روانشناسی کودک. تهران: دهخدا.
گلزاری، محمود. (1366). «کتاب درمانی».قلمرو ادبیات کودکان، شماره‌ی1، صص 69-80.
گلسر، ویلیامر و گلسر، کارلین. (1388). زبان نظریه انتخاب؛ با من این‌گونه سخن بگویید. ترجمه‌ی علی صاحبی، تهران: رشد فرهنگ.
هترینگتون، ایلین- میویس و پارک، راس. (1371). روان‌شناسی کودک از دیدگاه معاصر. ترجمه‌ی جواد طهوریان، مشهد: آستان قدس رضوی.
Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Bibliotherapy (2002). In Wikipedia, the free encyclopedia. Retrieved September 2010 from http://en.wikipedia.org/ wiki/Bibliotherapy.
Bordat, J. (1980). "Bibliotherapy: The right book for the right person at the right time and more". Top of the News. 36, 2, 183-188.
Borders, S. & Paisley, P.O. (1992). "Children's literature as a resource for classroom guidance".Elementary School Guidance & Counseling. 27, 2, 131-139.
Bullock, D. & Merrill, L. (1980). "The impact of personal preference on consistency through time: The case of childhood aggression". Child Development. 51, 808-814.
Coles, R (1986). The call of stories: Teaching and the moral imagination. Boston: Houghton Mifflin.
Ginsburg, H. & Opper, S. (1988). Piaget's theory of intellectual development (3rd Ed). Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall.
Heynes, A. & Hynes-Berry, M. (1986). Bibliotherapy: The interactive process. Boulder, Co.: Westview Press.
Hughes, J. N. (1988). Cognitive behavior therapy with children in schools. New York: Pergamon Press.
Katz, G. & Watt, J. (1992). "Bibliotherapy: The use of books in psychiatric treatment". Journal of Psychiatry. 37,3, 173-178.
Miller, D. F. (2009). Positive Child Guidance. Australia: Delmar Cengage Learning.
Patterson, G. R. & Stouthamer-Loeber, M. (1984). "The correlation of family management practices and delinquency". Child Development. 55, 4, 1299-1307.
Piaget, J. (1946). The origins of intelligence in children. New York: International Universities Press.
ــــــــــــــــ. (1952). The child's conception of number. London: Routledge and Kegan Paul.
Piaget, J. & Inhelder, B. (1969). The psychology of the child. (Translated by Helen Weaver). London: Routledge & Kegan Paul.
Rahilla, S. A. & Teglasi, H. (2003). "Processes and outcomes of story-based and skill-based social competency programs for children with emotional disabilities". Journal of School Psychology. 46, 6, 413-129.

Rapee, R. M., Abbott, M.J. & Lyneham, H. J. (2006). Bibliotherapy for children with anxiety disorders using written materials for parents: A randomized controlled trial. Journal of Consultant Clinical Psychology. 74, 3, 436-44.

Rice, F. Ph. (1998). Human development: A life-span approach (3rd Ed). Prentice-Hall, Inc.
Rubin, R. J. (1978). Using bibliotherapy: A guide to theory and practice. Phoenix, Ariz.: Oryx Press.
Schrank, F. A. (1982). "Bibliotherapy as an elementary guidance tool". Elementary School Guidance & Counseling. 16, 3, 218-227.
Shechtman, Z. (2006). "The contribution of bibliotherapy to the counseling of aggressive boys". Psychotherapy Research. 16, 5, 645-651.
Singer, J. & Singer, D. (1981). Television, imagination, and aggression: A study of pre-schoolers. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum .
Teglasi, H. & Rothman, L. (2001). "Stories: A classroom-based program to Reduce aggressive behavior". Journal of School Psychology. 39, 1, 71–94.
Wadsworth, B. J. (1989). Piaget's Theory of Cognitive and Affective Development. London: Longman Group Ltd.