بررسی تطبیقی قصه‌ی فریدون به روایت ماصرمی‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه جهرم

چکیده

فریدون، پنجمین پادشاه نامدار کیانی است که داستان­های مربوط به او، بخش قابل‌توجهی از شاهنامه­ی فردوسی را به خود اختصاص داده است. در شاهنامه­، شمار کسانی که به همه­ی دوره­های زندگی آن­ها پرداخته شده باشد، بسیار اندک است. یکی از این شخصیت­ها فریدون است. ماجراهای مربوط به فریدون در میان عامه­ی مردم نیز نفوذ گسترده­ای یافته است. یکی از این گونه روایت­ها، روایت یکی از نقالان روستای ماصرم-روستایی در 40 کیلومتری جنوب غرب شیراز- به نام «خاور قشنگ» است. نگارنده، نخست به شیوه­ی میدانی، این روایت را ثبت کرده، سپس به بررسی تطبیقی آن با روایت شاهنامه­ی فردوسی پرداخته است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد راویان و نقّالان کوشیده­اند برای پذیرش این داستان در میان مردم منطقه، دست به بومی­سازی بزنند. به­دیگرسخن، این روایت جز در برخی خطوط داستان، کمتر شباهتی به روایت شاهنامه دارد و یکسره متفاوت شده است. بررسی این روایت نشان می­دهد که نقالان افزون بر روایت شاهنامه، به عناصر بومی و باورهای عامیانه، روایت­های مذهبی و نیز اسطوره­های کهن توجه داشته­اند. به­طورکلی می­توان­گفت تفاوت­های دو روایت در سه بخش قابل­بررسی است: حوادث، شخصیت­ها و مکان­های رخدادها.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Tale of Fereydun in Ferdowsi’s Shahnameh and Its Re-telling in the Village of Masarm, Fars

نویسنده [English]

  • Azim Jabare naserou
Jahrom University
چکیده [English]

Azim Jabbareh Naseroo
Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Jahrom
 
Introduction
Fereydun is one of the most famous kings in Shahnameh and appears in many Persian texts. The attractions of the tales about Fereydun have made him a popular figure in folk tales from a long time ago. There is a narrative in the form of “naqqali” in the village of Masarm in Fars province which has never been written down, but is a very interesting though different narrative from then one in Shahnameh. An old “naqqal” (a traditional story-teller in Iran) by the name of “Khavar Qashang” in Masarm still narrates this version of the story. According to the narrator in the interview with the researcher, this tale has been told for children from a long time ago to promote their bravery. Khavar Qashang is now 115 years old; so, it can be presumed that this tale has been popular in the region and has gone through several modifications through time. These modifications have happened in different aspects: characters, incidents and the setting.
 
Methodology, Review of Literature and Objectives
The researcher has first recorded the oral reproduction of the folk tale and then has compared the folk tale with the tale in Shahnameh by the use of the method of library research and with a comparative approach.
There are a lot of scholarly works published about the character and adventures of Fereydun. Jalal Matini (1985) in “Various narratives about the childhood and adolescence of Fereydun” investigates motifs such as the role of the cow in the life of Fereydun and his family and also the name Barmayeh. More recently, Shahnaz Valipour Hafashjani (2017) has studied “The myth of Fereydun and its symbols, motifs and changes”. Ismail Normashiri (2014) has studies Fereydun’s divine and devilish aspects in “Analyzing the story of Fereydun based on dualism”. Mahmood Jafari Dehaqi and Ahmad Majidpour (2011) in “Fereydun’s club with the head of the cow and its origin” have referred to various texts, from Avesta to the Islamic period, in order to see why there is a head of a cow Fereydun’s club.
Unfortunately, most of the people in the region have forgotten the folk tale. Undoubtedly, with the death of people like Khavar Qashang, these folk tales would be lost forever. Due to their significance in the studies about children’s literature, anthropology, mythology and Shahnameh Studies, the researcher has undertaken the task of recording the tale and conducting a comparative study of the folk tale with the tale in Shahnameh.
 
Discussion
The folk tale of Fereydun is a completely new and localized tale rather than a rewriting of the tale in Shahnameh. The Naqqali narrative is, at some points, very different from the story in Shahnameh. These are some examples:
At the time of Fereydun’s birth in Shahnameh, three significant characteristics are mentioned: his glorious character, his shining face and his promise of grace for the whole world. But in the Naqqali version, the beginning of the story is greatly influenced by the belief of the local people which results in many differences in the tale; for example, while in Shahnameh the setting of the story is in Iran and India, in the Naqqali version the story happens in the region of Kohmareh-Sorkhi which includes Masarm; also, Fereydun starts to talk when he is still in the crib in the folk narrative, and upon his birth, it rains for seven days and nights, but there are no such things in Shahnameh.
In Shahnameh, Zahhak is a king in the land of Arabs who is selected by Iranians to be their king, too; while in the naqqali narrative, Zahhak is in fact a seven-headed dragon which turns into a human shape during the day.
There are also many differences between the story of Shahnameh and the naqqali narrative when it comes to the story of Kaveh. In the naqqali narrative, Kaveh is not a blacksmith but a skillful doctor who also knows how to cook; he does not go to Zahhak’s court alone but accompanied by a person named Soroush; and it is by Soroush’s command that he goes to Marzangoon, Fereydun’s hide-away, to pledge allegiance with him.
The final part of the story, the fight between Fereydun and Zahhak, is also told differently in the two versions: in the naqqali narrative, Fereydun enters the court accompanied by a throng of people; so, Zahhak does not have a choice but to surrender. In both narratives, Fereydun intends to kill Zahhak, but is averted by Soroush.
 
Conclusion
The comparative study of the story of Fereydun in Shahnameh and the naqqali narrative sheds light on these points: first, the naqqali narrative is similar to the Shahnameh story only in its basic plot elements. Second, since the 115-year-old narrator claims that she has heard this tale in her childhood, one can surmise that the tale has been popular in this region from a long time ago; however, it is not clear why it has gone through so many changes and modifications. Third, it can be said that most of the modifications in the story are direct results of its localization, which can be traced in three different aspects: words and expressions, beliefs and convictions, and the change in the setting of the story. Fourth, the naqqali narrative focuses mostly on Fereydun’s birth to adolescence and his sitting on the throne, without mentioning other incidents in his life. Fifth, the most important difference between the two sources is the Kaveh’s revolution. Sixth, three points can be made about the character of the story: About the characters in the story: a few characters, like Simorgh, are added to the story, while some characters, like Jamshid’s sisters and Kondro, etc. are omitted; most characters play different roles from their counterparts in Shahnameh; in Naqqali narrative, the narrators have tried to depict Fereydun and Faranak in a religious light.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Khavar Qashang
  • Naqqali narrative
  • Soroush
  • Zahhak
  • Fereydun
  • the cow
قرآن کریم.(1393). ترجمه­ی حسین انصاریان. تهران: آیین دانش.
اوستا.(1375).گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. ج1، تهران: مروارید.
آموزگار، ژاله.(1389).تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
آموزگار، ژاله؛ تفضلی، احمد.(1375).اسطوره­ی زندگی زرتشت. تهران: چشمه و آویشن.
آیدنلو، سجاد. (1383). «جام کی­خسرو و جمشید». نامه­ی پارسی، شماره­ی 35، صص 5-24.
ابن­بلخی.(1363 ). فارس­نامه. به تصحیح لسترنج و نیکلسون، تهران: دنیای کتاب.
ابوریحان بیرونی.(1384). آثارالباقیه عن قرون الخالیه. تصحیح پرویز اذکایی، تهران: میراث مکتوب.
اردستانی­رستمی، حمیدرضا.(1394). «فریدون دهقان، کاوه آهنگر و ضحاک دیو». شعرپژوهی(بوستان ادب)، شماره­ی1، صص1-28.
 اسفندیار کاتب، بهاءالدین محمدبن­حسن.(1320). تاریخ طبرستان. ج1، به تصحیح عباس اقبال، تهران: اساطیر.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم.(1375). اسطوره‌ی آفرینش در آیین مانی. تهران: فکر روز.
انجوی­شیرازی، سیدابوالقاسم.(1363). فردوسی­نامه(مردم و قهرمانان شاهنامه). ج2،تهران: علمی. 
بهار، مهرداد.(1385).جستاری در فرهنگ ایران. به کوشش ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: اسطوره.
بهمن­بیگی، محمد.(1368). بخارای من ایل من.تهران: آگاه.
توسل­پناهی، فاطمه.(1391). توتم و تابو در شاهنامه. تهران: ثالث.
 ثعالبی، ابومنصور محمدبن­عبدالملک.(1384).غرر اخبار ملوک فرس و سیرهم. ترجمه­ی محمود هدایت، تهران: اساطیر.
جعفری­دهقی، محمود؛ پوراحمد، مجید.(1392).«گرز گاوسر فریدون و منشأ آن». ادب فارسی، شماره­ی2، صص39-56.
جلالی­نائینی، محمدرضا.(1367).ریگ‌ودا. تهران: نقره.
راشدمحصل، محمدتقی.(1382).سروش­یسن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رستگار فسایی، منصور.(1354).«فریدون در شاهنامه». خرد و کوشش، شماره­ی17، صص37-52.
رضی، هاشم.(1346).فرهنگ نام­های اوستا. تهران: فروهر.
روایت پهلوی.(1367).ترجمه­ی مهشید میرفخرایی، تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
زند بهمن­یسن.(1370).ترجمه­ی محمدتقی راشدمحصل، تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شایست­نشایست.(1390).ترجمه­ی کتایون مزداپور، تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شمیسا، سیروش.(1374).انواع ادبی. تهران: فردوس.
شهبازی، عبدالله.(1366).ایل ناشناخته. تهران: نی.
صفا، ذبیح­الله.(1374).حماسه­سرایی در ایران. تهران: فردوس.
طبری، محمدبن­جریر.(1375).تاریخ طبری. ترجمه­ی ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
فردوسی، ابوالقاسم.(1394).شاهنامه. به کوشش جلال خالقی­مطلق، تهران: سخن.
فرنبغ­دادگی.(1369).بندهشن.ترجمه­ی مهرداد بهار، تهران: توس.
 گات­ها.(1378).به کوشش ابراهیم پورداوود، تهران: اساطیر.
گردیزی.(1363).زین­الاخبار. تحقیق عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
لسترنج، گی.(1364).جغرافیای تاریخی سرزمین خلافت شرقی. ترجمه­ی محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.
متینی، جلال.(1364).«روایات مختلف درباره­ی دوران کودکی و نوجوانی فریدون». ایران­نامه، شماره­ی13، صص87-132.
محجوب، محمدجعفر.(1393).ادبیات عامیانه­ی ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.
مزداپور، کتایون.(1378).داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گل­شاه و متن­های دیگر. آوانویسی و برگردان از متن پهلوی، تهران: آگاه.
مستوفی، حمدالله.(1362).نزهه­القلوب. تهران: طهوری.
 مولایی، چنگیز.(1388).«معنی نام فریدون و ارتباط آن با سه نیروی او در سنت­های اساطیری و حماسی ایران». جستارهای ادبی، شماره­ی167، صص151-176.
 نرماشیری، اسماعیل.(1394). «تحلیل داستان فریدون بر پایه­ی دوانگاری». مجله­ی ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، شماره­ی39، صص329-350.
 نمیرانیان، کتایون.(1382).«بن­مایه­های اساطیری تولد زرتشت». کتاب ماه هنر، شماره­­های 55  و 56، صص142-147.
ولی­پورهفشجانی، شهناز.(1395).«اسطوره­ی فریدون، نمادها، بن­مایه­ها و تحولات آن». ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال12، شماره­ی43، صص315-343.
ویسپرد.(1381).به کوشش ابراهیم پورداوود، تهران: اساطیر.
یسنا.(1377).به کوشش ابراهیم پورداوود، تهران: اساطیر.
یشت­ها.(1377).به کوشش ابراهیم پورداوود، تهران: اساطیر.
و
مصاحبه با خاور قشنگ، 115 ساله از روستای ماصرم، بی­سواد، خانه­دار.