رامین گلشائی؛ سیما بزمی
چکیده
ادبیات کودکان به دلیل نقشی که در القای ارزش‌ها و باورهای جامعه به کودکان دارد نقش مهمی در رشد و شکل‌گیری شخصیت آنان ایفا می‌کند. از آنجا که هر متنی ایدئولوژی‌های پنهان خود را دارد، تحلیل انتقادی ادبیات ...
بیشتر
ادبیات کودکان به دلیل نقشی که در القای ارزش‌ها و باورهای جامعه به کودکان دارد نقش مهمی در رشد و شکل‌گیری شخصیت آنان ایفا می‌کند. از آنجا که هر متنی ایدئولوژی‌های پنهان خود را دارد، تحلیل انتقادی ادبیات کودکان می‌تواند در شناسایی ایدئولوژی‌ها و تاثیرات احتمالی آنها بر شخصیت کودکان آگاهی‌بخش باشد. پژوهش حاضر به تحلیل انتقادی کتابهای داستان کودکان رده سنی (ب) تالیف‌شده در کانون پروش فکری کودکان و نوجوانان در چارچوب مولفه‌های اجتماعی-معنایی ون لیوون پرداخته است. مولفه‌های موردتحلیل، شامل نحوه‌ی بازنمایی کارگزاران اجتماعی، کنش‌های اجتماعی، و شیوه‌های مشروعیت‌بخشی به کنش‌های اجتماعی است. برای این منظور، تعداد 15 کتاب داستان رده سنی (ب) تالیف کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به‌صورت نمونة دردسترس انتخاب و تحلیل شدند. نتایج به دست آمده نشان داد که بازنمایی کارگزاران اجتماعی داستان‌ها بیشتر از طریق نام‌دهی و کمتر از طریق نقش‌های اجتماعی یا شغلی صورت گرفته و نقش‌های شغلی نیز دارای سوگیری به نفع مشاغل مردانه هستند. همچنین تحلیل کنش‌های کارگزاران اجتماعی نشان داد که بیشتر کنش‌ها از نوع مادی و نشانه‌ای و درصد بسیار کمی از آنها از نوع کنش شناختی بوده‌اند. کنش‌های مادی و نشانه‌ایِ بیشتر، نشانگر وجود فضای پرجنب و جوش و ارتباطی-تعاملی در داستان‌ها و کنش‌های شناختیِ کمتر نشانة حکمفرمایی کلیشه‌های منکر قدرت تفکر و استدلال در کودکان تفسیر شد. به‌علاوه، نتایج پژوهش نشان داد مشروعیت کنش‌های اجتماعی در داستان‌ها از طریق توسل به طیف متنوعی از شیوه‌های مشروعیت‌بخشی شامل اقتداردهی، عقلانی‌گری، و ارزیابی اخلاقی نشان داده شده که از میان آنها عقلانی‌گری ابزاری دارای بیشترین بسامد بوده است. در انتهای مقاله، پیامد این یافته‌ها و پیشنهاداتی برای مولفان ادبیات کودکان ارائه شده است.
