موش‌ و گربه ‌ (سوابق و نمونه‌های داستان‌های موش وگربه در ادب فارسی‌)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

داستان موش­وگربه و تقابل آن­ها مضمونی رایج در ادب فارسی است. موش­وگربه عبید به دلیل شهرت آن میان مردم و کودکان بارها جزو ادبیات مکتب­خانه­ای و در شمار کتاب­های درسی چاپ شده است.این داستان از داستان­های پرخواننده در میان کودکان و از کتب پرشمارگان در تاریخ نشر ایران به حساب می­آید. داستان‌های موش و گربه در آثار ادبی فارسی بازتاب گسترده یافته و داستان­های کوتاهی در قالب نظم و نثر نگاشته شده است؛ علاوه بر آن، داستان­های بلندی نیز به تقلید از موش­وگربه­­ی عبید زاکانی نوشته شده است.پانزده نمونه و اقتباس از موش­وگربه شناسایی شده که عبارتند از: تخمیس موش­وگربه­ی چرکچی، مخمس موش­وگربه­ی ادیب، موش­نامه­ی افسر، موش­و گربه شائق، موش­وگربه­ی نهاوندی، زرندیه، خوک­نامه، پندنامه، گلشن هوش در جدال موش­وگربه، همیان موش­وگربه، موش­وگربه ناشناس، نخبه‌النصایح  فی قصه الفار والهره، موش­وگربه شیخ بهایی وموش­وگربه روایت شفاهی.

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cat and Mouse: Similar Stories in Persian Literature

نویسنده [English]

  • Hasan Zolfaghari
Tarbiyat Modares University of Tehran
چکیده [English]

 
 

Zoalfaghari*

Tarbiat Modarres University of Tehran
 
Abstract
The story of cat and mouse and their confrontation is a common theme in Persian literature. This story has always been popular among children and it is one of the important texts of Iranian traditional schools. Such stories have been widely reflected in Persian literature and short stories in verse and prose have been written based on this confrontation. In addition, some long stories have been written imitating Mouse and Cat by Ubayd Zakani. There are fifteen adaptations of Mouse and Cat of Zakani; Mouse and Cat of Sheikh Bahai is the most famous one.
 
 
 
*  Assistant Prof. in Persian Language & Literature,  zolfagari_hasan@yahoo.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Mouse and Cat
  • Ubayd Zakani
  • Sheikh Bahai
ادیب، آقامیرزافتح‌الله اصفهانی. (بی­تا). مخمس موش و گربه. چاپ سنگی.
ارجانی، ‌فرامرزبن­خداداد. (1363). سمک‌عیار. (5جلد)، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: آگاه.
انجوی شیرازی، ابوالقاسم. (1352). تمثیل و مثَل. ج1، تهران:‌ امیرکبیر.
بخاری، محمدبن‌عبدالله. (1369). داستان­های بیدپای. به تصحیح محمد روشن، تهران: خوارزمی.
بهایی، شیخ‌محمّدبن‌حسین‌عاملی. (1336). کلیات. به کوشش مهدی توحیدی‌پور، تهران: محمودی.
تقوی، محمد. (1376). حکایت­های حیوانات در ادب فارسی. تهران: روزنه.
ثعالبى. (1934). یتیمه‌الدهر. به کوشش محمد محیى الدین عبدالحمید، بیروت: دارالفکر.
جامع‌الحکایات. (1369). به کوشش پگاه خدیش و محمد جعفری. تهران: مازیار.
جوادی، حسن. (1353). طنز و انتقاد در داستان­های حیوانات. مجله­ی الفبا، ج4، تیر.
چرکچی، اسماعیل. (1325ق/1286ش). تخمیس موش­وگربه و شش بند ترجیع شیطان. بی‌جا: بی‌نا.
حافظ، شمس‌الدین. (1380). دیوان. به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: ‌زوار.
حسینی، احمد. (1354ـ1376 ش). فهرست نسخه­های خطی. قم: کتابخانه‌ی عمومی مرعشی نجفی.
خالق‌دادعباسی، مصطفی. (1375). دریای اسمار ترجمه‌ی کتهاسریت ساگر)، به تصحیح دکتر تاراچند و سیدامیرحسن عابدی، دهلی نو: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.
داوودی، نصرالله. (1364). در شناخت عبید زاکانی. تهران: پگاه.
ذوالفقاری، حسن. (1384). داستانهای امثال. تهران: مازیار.
ــــــــــــــــ..‌ (1388). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل­های فارسی. تهران: معین.
زاکانی، عبید. (1383). رساله­ی دلگشا. تصحیح علی‌اصغر حلبی، تهران: اساطیر.
ـــــــــــ. (1999م). کلیات. به اهتمام محمدجعفر محجوب، نیویورک.
ـــــــــــ. (بی تا).  کلیات. به اهتمام عباس اقبال آشتیانی، تهران: اقبال.
سجاسی، اسحاق‌بن­ابراهیم شمس. (1368). فرائدالسلوک. به­تصحیح دکتر نورانی وصال، تهران: پاژنگ.
سنایی‌غزنوی، ابوالمجدمجدودبن‌آدم. (1362) دیوان. با مقدمه،‌ حواشی و فهرست به سعی و اهتمام محمّدتقی مدرس رضوی، تهران: سنایی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1368) حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطریقه. تصحیح و تحشیه از محمّدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
سور‌آبادی، ابوبکر عتیق نیشابورى. (1375). تفسیر سورآبادی. تهران: نشر نو.
صاحب‌اختیاری، بهروز و باقرزاده، حمید. (1375). عبیدزاکانی (مجموعه مقالات). تهران: اشکان.
صفا، ‌ذبیح‌الله. (1372). تاریخ ادبیات در ایران. 8 جلد، ‌تهران: فردوس.
عطارنیشابوری، فریدالدین. (1367).. پندنامه، بی­سرنامه، بلبل‌نامه. تصحیح احمد خوشنویس، تهران: سنایی.
قانعی‌توسی، احمدبن‌محمود. (1358). کلیله‌ودمنه‌ی منظوم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
قشمی، محسن. (1380). جاودانه­ی عبید زاکانی. تهران: ثالث.
ماناسریان، آرمان. (1389). مقدمه، تصحیح و تحشیه­ی نسخه­ی جامع‌الحکایات یا چهل و شش حکایت. رساله­ی دکتری دانشگاه اصفهان.
مجابى، جواد. (1390). «پیشینه‌ى ادبیات کودکان در ایران». متن سخنرانی در سمینار ادبیات کودکان در استکهلم، www.darvag.com/darvag/sminar
مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. (1208ق). جواهرالعقول مشهور به موش‌وگربه. حسن بن محمدهاشم الموسوی الخوانساری، آقامحمدحسن بن کربلایی مهدی صحاف.
ـــــــــــــــــــــــــــــ.. (1325ق.) جواهرالعقول‌ مشهور به موش­وگربه. بمبئی: چاپ سنگی، مطبع گلزار حسنی.
محدث، علی. (2010). موش­ و گربه. منسوب به عبید زاکانی، دانشگاه اپسالا.
مشار، خان بابا. (1340-1344). فهرست کتاب‌های چاپی فارسی، 6 جلد، تهران: مؤلف.
منزوی، احمد. (1351). فهرست نسخه‏های خطّی فارسی. ج4، تهران: مؤسسه فرهنگی منطقه‏ای.
منشی، نصرالله. (1375). کلیله‌ودمنه. به تصحیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
مینوی، مجتبی. (1334). «موش­وگربه مجلسی». یغما، سال 8، شماره‌ی 2، صص 49-55 و تجدید چاپ در ایران‌نامه، پاییز 1364، شماره‌ی 13، صص9- 15.
ـــــــــــــ. (1336). موش­وگربه‌ی­ عبید زاکانی. یغما، شماره‌ی 9، سال10، صص 401-416.
هدایت، رضاقلی‌خان. (1270). ریاضالمحبین. تهران: سنگی.
وراوینی، سعدالدین. (1367). مرزبان‌نامه. تهران: محمد روشن.