نقد بوم‌گرایانة روایت اقتباسی داستان اوّلین پادشاه جهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‏

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات حماسی) دانشگاه فردوسی ‏

10.22099/jcls.2023.44206.1939

چکیده

آمیختگی حیات انسان با ناانسان و طبیعت در عصر اسطوره و پیشاتاریخ، به‌گونه‌ای بود که انسان، نخستین گام‌ها را در راه شناخت و تعامل با محیط زیست خود برمی‌داشت. او نگاهی رازآمیز به جهان طبیعت داشت و حیات خود را با بقای سایر موجودات گره‌خورده می‌دید. حماسه‌های طبیعی از چنین جهانی سخن می‌گویند. باتوجه‌به تحولاتی که در رابطه‌ی انسان با طبیعت صورت گرفته است و تغییر رویکرد و نگاه انسان به طبیعت و سایر موجودات، این پرسش درباره‌ی آثار اقتباسی از حماسه‌های طبیعی طرح می‌شود: اقتباس‌کننده تاچه میزان به رویکرد اولیه پای‌بند بوده و تاچه حد متناسب با نگاه و اندیشه و حتی نیازهای زیست‌محیطی انسان امروز در روایت تصرف کرده است؟ در این پژوهش با روش توصیفی‌تطبیقی و با رویکرد بوم‌گرایانه به توصیف و مقایسه‌ی رابطه‌ی انسان با طبیعت در داستان کیومرثِ شاهنامه‌ی فردوسی و اثر اقتباسی از آن؛ یعنی اولین پادشاه جهان، اثر محمدرضا یوسفی پرداخته و به این پرسش پاسخ داده‌ایم. نتیجه‌ی به‌دست‌آمده نشان داد که در داستان کیومرثِ شاهنامه‌یفردوسی، نگاهی تعاملی میان انسان و طبیعت مشاهده می‌شود. کیومرث پادشاه فرهمند و خردمندی است که انسان و ناانسان درکنار او با آرامش زندگی می‌کنند؛ از او کیش و آیین می‌آموزند و تنها دشمن آن‌ها اهریمن است که تلاش می‌کند نظام هماهنگ انسان و طبیعت را برهم زند. در روایت اقتباسی اولین پادشاه جهان، در بسیاری مواقع تعامل میان انسان و ناانسان وجود دارد؛ چنان‌که نویسنده تلاش کرده است کیومرث را ناجی طبیعت از سیطره‌ی ضد طبیعت (اهریمن) معرفی کند، اما در بخشی از داستان، نگاهی انسان‌محور وجود دارد و طبیعت به‌ حاشیه رانده می‌شود. با درنظرگرفتن بروز مسائل و بحران‌های زیست‌محیطی که پیامد نگاه انسان‌محور در دنیای امروز است، تغییر یا حذف این بخش از داستان در ایجاد حس مسئولیت‌پذیری، ارزش‌گذاری و احترامِ مخاطبِ کودک و نوجوان به طبیعت کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Native criticism of the adaptation of the story of the first king of the world

نویسندگان [English]

  • mohamad jafar yahaghi 1
  • Zahra Parsapour 2
  • MAHDOKHT Pourkhaleghi chatroodi 1
  • fateme mohamadzadeh 3
1 Prof in Persian Language and Literature of Ferdowsi university
2 Associate in Persian Language and Literature
3 Phd Student in Persian Language and Literature of Ferdowsi university
چکیده [English]

The fusion of human life with non-human and nature in the era of myth and prehistory was such that man took the first steps in the way of knowing and interacting with his environment. He had a mysterious view of the natural world and saw his life as tied to the survival of other creatures. Natural epics speak of such a world. Considering the changes that have taken place in the relationship between man and nature and the change in the attitude and view of man towards nature and other creatures, this question can be asked about the works of adaptation of natural epics: to what extent did the adaptor The original has been consistent and to what extent has it been used in the narrative in accordance with the view and thought and even the environmental needs of today's man?In this research, with a descriptive-comparative method and with an ecological approach, to describe and compare the relationship between man and nature in the story of Kiyomarth of Ferdowsi's Shahnameh and its adaptation; That is, the first king of the world, by Mohammad Reza Yousefi, and we have answered this question. The obtained result showed that in the story of Kiyomarth of Ferdowsi's Shahnameh, an interactive view between man and nature can be observed. Kiyomarth is a wise and wise Pasha, with whom humans and non-humans live peacefully. They learn religion and rituals from him, and their only enemy is the devil who tries to disrupt the harmonious system of man and nature

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ferdowsi's Shahnameh
  • human
  • nature
  • the story of the first king of the world
  • ecological criticism
آموزگار، ژاله. (1371). «دیوها در آغاز دیو نبودند». کلک، شماره‌ی30، صص 16-24.
اکبرلو، منوچهر. (1389). «شاهنامه، کودک و اقتباس دراماتیک». کتاب ماه کودک و نوجوان. شماره‌ی150، صص 59-62.
پورخالقی‌چترودی، مهدخت. (1381). درخت شاهنامه (ارزش‌های فرهنگی و نمادین درخت در شاهنامه). مشهد: به‌نشر.
پارساپور، زهرا. (1392). نقد بوم‌گرا (ادبیات و محیط زیست). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــــ. (1395). ادبیات سبز (مجموعه مقالات در نقد بومگرایانه‌ی ادبیات فارسی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پورداوود، ابراهیم. (1394). اوستا (یسنا). ج3، تهران: نگاه.
پویمان. لویی‌پ و همکاران (1384). اخلاق زیستمحیطی. ترجمه‌ی محسن ثلاثی، مژده دقیقی، هادی غبرایی و دیگران. ج1، تهران: توسعه.
جلالی، مریم. (1389). شاهنامه در ادبیات کودک و نوجوان از مشروطه تا 1385. رساله‌ی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی.
ـــــــــــ.. (1395). شاخص‌های اقتباس در ادبیات کودک و نوجوان. تهران: انجمن فرهنگی هنری زنان ناشر.
جلالی، مریم و مهدخت پورخالقی‌چترودی. (1392). «اقتباس مفهومی و نگارشی از شاهنامه در ادبیات کودک و نوجوان». مطالعات ادبیات کودک، دوره‌ی4. شماره‌ی 4، (پیاپی8)، صص1-18.
حسینی، مصطفی. (1392). «معرفی و نقد کتاب نظریه‌ی اقتباس لیندا هاچن». ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی). سال4، شماره‌ی7، صص 216-223.
خالقی‌مطلق، جلال. (1391). یادداشت‌های شاهنامه. بخش یکم، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
دادگی، فرنبغ. (1378). بندهش. ترجمه‌ی مهرداد بهار، تهران: توس.
دژاردن، جوزف‌آر. (1396). اخلاق محیط زیست (درآمدی بر فلسفه‌ی محیط زیست). ترجمه‌ی مهدی کلاهی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
ذکاوت، مسیح. (1397). «درآمدی بر بوم‌فمنیسم مطالعه‌ی موردی دو دوست و دیلینگ‌دیلینگ». مطالعات ادبیات کودک، دوره‌ی‌9، شماره‌ی2، صص 55-76.
رسولی، آرزو. (1392-1393). «داستان آفرینش انسان از منظر اسطوره‌شناسی تطبیقی».  تاریخ ایران، سال15، شماره‌ی73، صص 27-42.
سینگر، پیتر. (1396). آزادی حیوانات. ترجمه‌ی بهنام خداپناه، تهران: ققنوس.
طاووسی، سهراب. (1400). اندوه خاک (محیط زیست در شعر معاصر). تهران: آفتاب‌کاران.
فردوسی، ابوالقاسم. (1391). شاهنامه‌ی فردوسی. تصحیح خالقی‌مطلق، ج1، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
کرمستجی، عاطفه. (1395). بررسی داستان‌های تصویری ایرانی از منظر بوم‌نقد. پایان‌نامه‌ی کارشنارسی ارشد دانشگاه هرمزگان.
کریم‌زاد، مریم. (1384). تأثیر شاهنامه در ادبیات کودکان. پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد  دانشگاه یزد.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1368). زیباشناسی سخن پارسی؛ بیان. تهران: مرکز.
مسعودی، علی‌بن‌الحسین. (1382). مروجالذّهب و معادنالجوهر (تاریخ اسلام). ج1، ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مشهدی، علی. (1392). حق بر محیط زیست سالم (الگوی ایرانیـفرانسوی). تهران: میزان.
نصر، سیدحسین‌. (1389). دین و نظم طبیعت. ترجمه‌ی انشاءالله رحمتی، تهران: نی.
نیبرگ، هنریک‌ساموئل. (1383). دین‌های ایران باستان. ترجمه‌ی سیف‌الدین نجم‌آبادی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
هینلز، جان. (1368). شناخت اساطیر ایران. ترجمه‌ی ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: چشمه.
یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: معاصر.
یوسفی، محمدرضا. (1391). اولین پادشاه جهان. تهران: خانه‌ی ادبیات.
Adugna, A. B. (2015). How green are our stories? Explorations of ecological subjectivities in Ethiopian children’s literature. Journal of Language and Culture, 6(5), 39-51.
Bhalla, A. (2012). Eco-consciousness through children’s literature: A study. IRWLE, 8(2), 1-8.
Grifin, Donald R. (2001). Animal Minds: Beyond Cognition toConsciousness.Chicago: University Of Chicago.
Glotfelty, C. (1996). Introduction: Literary studies in an age of environmentalcrisis. In C. Glotfelty, & H. Fromm (eds.), The ecocriticism reader: Landmarks inliterary ecology (pp. xv-xxxvii). Athens: University of Georgia Press.
Mishra, S. K. (2016). Ecocriticism in children’ literature: An analysis of AmitGarg’s Two Tales. GALAXY: International Multidisciplinary Research Journal.
Ogechi, U. (2015). Nature in Nigerian children’s literature: An appraisal of selected verses. (Master’s thesis). Ahmadu Bello University, Zaria.
Rueckert William. (1978). Literature and Ecology: An Experiment In Ecocriticism. http//:www.environmentandsociety.org.