بررسی اصول و معیارهای بازنویسی در ادبیات کودکان و نوجوانان (مطالعۀ موردی: بازنویسی های شاهنامه فردوسی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه الزهرا

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دبیر/ آموزش و پرورش

چکیده

این مقاله به بررسی اصول و معیارهای بازنویسی در ادبیات کودک و نوجوان و چگونگی انطباق بازنویسی‌های صورتگرفته از شاهنامه فردوسی با این اصول و معیارها می‌پردازد. به این منظور کتاب‌ها و مقاله‌هایی در زمینه زبان‌آموزی و مراحل رشد زبانی کودک، روانشناسی تعلیم و تربیت، روانشناسی رشد، عناصر داستان و فنون داستان‌نویسی برای کودکان مطالعه و بررسی شد و بایدونبایدها، نیازها و علایق کودکان و نوجوانان در رده‌های سنی مختلف شناسایی گردید؛ بر اساس آن‌ها معیارهایی در سه بخش زبانی، محتوایی (تربیتی) و فنی (شیوه‌های داستان‌نویسی) مشخص و تعریف شد. سپس بازنویسی‌هایی که برپایه‌ی شاهنامه فردوسی برای کودکان و نوجوانان نوشته‌شده و به چاپ رسیده‌اند، انتخاب گردید. این داستان‌ها باتوجه‌به معیارهای به‌دست‌آمده، بررسی و میزان انطباق آن‌ها با معیارهای مدنظر ارزیابی و سنجیده شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد بازنویسان در حوزه‌ی زبانی بدون درنظرگرفتن ویژگی‌ها و توانایی‌های زبانی مخاطبان خود در مراحل سنی مختلف، فقط به سادهکردن زبان متن اصلی توجه کرده‌اند. در حوزه محتوایی اغلب بازنویسان به ویژگی‌های ذهنی، عاطفی و اجتماعی مخاطبان خود توجه کرده‌اند اما ازنظر فنی در بازنویسی‌ها چندان خلاقیت و ابتکاری در مقایسه با متن اصلی دیده نمی‌شود و بازنویسان بیشتر داستان‌ها را با همان چارچوب متن اصلی و فقط با زبانی ساده بازنوشته‌اند. گفتنی است تاکنون پژوهشی با هدف مدنظر این مقاله صورت نگرفته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Principles and Criteria of Rewriting in Children and Young Adult Literature (Case Study: Rewritings of Ferdowsi's Shahnameh)

نویسندگان [English]

  • Mahbod Fazeli 1
  • Reyhaneh Nasre Esfahani 2
1 Azzahra University
2 MA in Persian Language & Literature
چکیده [English]

A Study of Principles and Criteria of Rewriting in Children and Young Adult Literature
(Case Study: Rewritings of Ferdowsi's Shahnameh)
 
*Mahbood Fazeli                               **Reyhaneh Nasr Esfahani
Assistant Prof. of Persian Language & Literature                  MA, Persian Language & Literature
Al-Zahra University
Abstract
This paper is a study of principles and criteria of rewriting in children and young adult literature in Shahnameh's rewritings. To this end, some books and articles on language learning and stages of child's linguistic development, as well as psychology of education, developmental psychology, elements of fiction and story-writing for children were studied in order to gain information about needs and interests of children and young adults. Some criteria were identified and defined in three parts: linguistic, content (educational) and technical (story-writing methods). Then, the rewritings published based on Ferdowsi's Shahnameh for children and young adults were selected and analyzed based on the above- mentioned criteria. The obtained results show that in the linguistic area, writers have simply focused on simplifying the language of the original text without considering the language features and abilities of their readers at different age groups. In the content area, most of the writers have focused on the mental, emotional and social characteristics of their readers, but technically, there is less creativity in rewritings considering the original text. The writers have rewritten the stories based on the original text and just in simple language.
 


 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Children and Young Adult Literature
  • Rewriting
  • Story-writing
  • Ferdowsi's Shahnameh
  • Criticism
آذری نجف‌آبادی، الله‌ وردی. (۱۳۶۴). یادگیری زبان و رشد واژگان کودک. تهران: جهاد دانشگاهی.
پایور، جعفر. (۱۳۷۰). بازنویسی و بازآفرینی در ادبیات کودکان و نوجوانان. ناشرمؤلف.
ــــــــــ . (۱۳۷۷). «بزبز قندی در بوته بازآفرینی». پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، سال 4، شماره‌ی 15، صص 98-107.
ــــــــــ . (۱۳۷۸). «ساخت در بازنویسی رومئو و مجنون». چیستا، شماره‌ی 146 و 147، صص 3۲-5۲.
ــــــــــ . (۱۳۸۰). شیخ در بوته. تهران: اشراقیه.
حجازی، بنفشه. (۱۳۸۷). ادبیات کودکان و نوجوانان؛ ویژگی‌ها و جنبه‌ها. تهران: روشنفکران و مطالعات زنان.
خسروی، شمسی. (۱۳۷۷). «بر بال افسانه‌ها؛ قالب افسانه در ادبیات کودک با نگاهی به بازنویسی چند افسانه». کتاب ماه کودک و نوجوان، سال2، شماره‌ی11، صص 16-18.
رئوف، علی. (۱۳۸۷). راهنمای نقد کتابهای کودک و نوجوان. تهران: آییژ.
زندی، بهمن. (۱۳۸۱). زبان‌آموزی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.
شاه‌آبادی، حمیدرضا. (۱۳۸۵). مقدمه بر ادبیات کودک. تهران: نغمه نواندیش.
شعاری نژاد، علی‌اکبر. (۱۳۸۵). ادبیات کودکان. تهران: اطلاعات.
صالحی، آتوسا. (۱۳۸۳). سهراب. تهران: منادی تربیت.
طاحون، حنا. (1386). بررسی بازنویسی متون ادب کهن فارسی برای کودکان در دهه هفتاد. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس.
علی پور، منوچهر. (۱۳۸۵). آشنایی با ادبیات کودکانتهران: تیرگان.
فرهنگنامه کودکان و نوجوانان. (۱۳۷۳). ج۲، تهران: شورای کتاب کودک.
کاشفی خوانساری. (۱۳۷۹). «نوسازی میراث‌ها؛ تأملی کوتاه در بازآفرینی‌های شکوه قاسم‌نیا». کتاب ماه کودک و نوجوان، سال 4، شماره‌ی 33،صص 19-21.
مشکوه‌الدینی، مهدی. (۱۳۸۴). توصیف و آموزش زبان فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
میرصادقی،جمال و میرصادقی،میمنت.(۱۳۷۷). واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی. تهران: کتاب مهناز.
هاشمی‌نسب، صدیقه. (1366). بررسی جنبه‌های مختلف ادبیات کلاسیک ایران برای کودکان و نوجوانان. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
هاشمی نسب، صدیقه. (۱۳۷۱). کودکان و ادبیات رسمی ایران. تهران: سروش.
 
پیوست: فهرست بازنویسی‌های شاهنامه که در این پژوهش، تحلیل و بررسی و نتایج آن در قالب نمودار در مقاله ارائه‌ شده است.
آزاد، م. (۱۳۸۶). سوگ سیاوش. تهران: مهاجر.
ــــــــ. (۱۳۸۶). سوگنامه رستم و سهراب. تهران: مهاجر.
ــــــــ. (۱۳۸۸). ضحاک و کاوه آهنگر. تهران: مهاجر.
ــــــــ .(۱۳۵۷). هفت‌خان رستم. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
آذریزدی، مهدی. (۱۳۴۳). قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب. تهران: امیرکبیر.
اسدی، مهین بانو. (۱۳۷۷). هفت‌خان رستم. تهران: عطائی.
بهار، مهرداد. (۱۳۷۰). رستم و سهراب. تهران: رزان.
ـــــــــــ. (۱۳۷۰). رستم و دیو سفید. تهران: نگار.
پناهی آذر، امید. (۱۳۸۷). بیژن و منیژه. تهران: خانه هنر.
ــــــــــــ. (۱۳۸۷). رستم و اسفندیار. تهران: خانه هنر.
ــــــــــــ. (۱۳۸۷). فریدون و ضحاک مار دوش. تهران: خانه هنر.
ــــــــــــ. (۱۳۸۷). هفت‌خان رستم. تهران: خانه هنر.
جمالی، فاطمه. (۱۳۷۶). مجموعه کامل داستان‌های شاهنامه ضحاک. تهران: خانه ادبیات.
جواهر کلام، فرید. (۱۳۷۱). خون سیاوش. تهران: پاییز.
حضرتی، عباس (۱۳۷۲). سیاوش. تهران: طلایه.
ـــــــــــ (۱۳۷۲). رستم و سهراب. تهران: طلایه.
خلعت بری، فرید. (۱۳۸۴). بیژن و منیژه. تهران: شباویز.
خیام، مسعود. (۱۳۷۴). کاوه آهنگر و ضحاک مار دوش. تهران: فرهنگ و هنر.
دبیرسیاقی، سیدمحمد. (۱۳۷۷). پادشاهی کیکاووس رفتن او به مازندران و هفت‌خان. تهران: قطره.
ــــــــــ. (۱۳۷۸). رستم و سهراب. تهران: پیوند معاصر.
ــــــــــ. (۱۳۷۸). داستان سیاوش. تهران:پیوند معاصر
سعیدی، احمد. (۱۳۴۸). چند داستان برگزیده از شاهنامه. تهران: بنیاد.
سیار، هما. (۱۳۷۴). رستم و سهراب. تهران: مرکز.
ــــــــــ. (۱۳۷۴). هفت‌خان رستم. تهران: مرکز.
شاهری، سیدعلی. (۱۳۸۱). داستان سیاوش. تهران: چشمه.
ـــــــــــــــ. (۱۳۸۱). شاهنامه فردوسی از کاووس تا پایان رستم و سهراب. تهران: چشمه.
شریفی، شهلا. (۱۳۸۳). هفت‌خان رستم. چاپ سوم، تهران: ترفند.
شیرازی، محمدحسن. (۱۳۸۴). قصه‌های شاهنامه (بیژن و منیژه). تهران: پیام محراب.
ـــــــــــــــــــ. (۱۳۷۸). سیاوش. چاپ سوم، تهران: پیام محراب.
ـــــــــــــــــــ. (۱۳۷۸). ضحاک و کاوه. چاپ سوم، تهران: پیام محراب.
ـــــــــــــــــــ. (۱۳۷۸). رستم و اسفندیار. چاپ سوم، تهران: پیام محراب.
ـــــــــــــــــــ. (۱۳۷۸). رستم و سهراب. چاپ سوم، تهران: پیام محراب.
صالحی، آتوسا. (۱۳۷۶). اسفندیار رویین‌تن. تهران: افق.
ـــــــــــــ. (۱۳۷۶). ضحاک بنده ابلیس. تهران: افق
ـــــــــــــ. (۱۳۸۳). بیژن. تهران: منادی تربیت.
ـــــــــــــ. (۱۳۷۸). قصه‌های شاهنامه (بیژن و منیژه). تهران: افق.
ـــــــــــــ. (۱۳۸۷). رستم و اسفندیار. تهران: منادی تربیت.
ـــــــــــــ. (۱۳۸۷). سیاوش. تهران: منادی تربیت.
ـــــــــــــ. (۱۳۸۷). هفت‌خان رستم. تهران: منادی تربیت.
ـــــــــــــ. (۱۳۸۷). فریدون. تهران: منادی تربیت.
غفوری، عبدالعلی. (۱۳۸۳). رستم و سهراب (داستان‌های شاهنامه). تهران: انتظار سبز.
فاطمی، ساسان. (۱۳۷۰). قصه‌های شاهنامه (رستم و سهراب، سیاوش). تهران: کوروش.
ــــــــــــــ. (۱۳۷۴). قصه‌های شاهنامه (رستم و اسفندیار). تهران: نی.
ــــــــــــــ. (۱۳۷۴). قصه‌های شاهنامه (بیژن و منیژه). تهران: نی.
ــــــــــــــ. (۱۳۷۵). قصه‌های شاهنامه (ضحاک). تهران: کوروش.
ــــــــــــــ. (۱۳۷۵). قصه‌های شاهنامه (هفت‌خان). تهران: کوروش.
 فتاحی، حسین. (۱۳۷۲). پنج قصه برگزیده از شاهنامه فردوسی. تهران: قدیانی.
فولادوند، مرجان. (۱۳۸۳). رستم و سهراب. تهران: کانون پرورش فکری کوکان و نوجوانان.
قنبری، مهدی. (۱۳۷۶). سیاوش. تهران: همکلاسی.
ــــــــــــ. (۱۳۷۶). رستم و سهراب. تهران: همکلاسی.
ــــــــــــ. (۱۳۷۶). سیاوش. تهران: همکلاسی.
کیان‌پور،حسین.(۱۳۷۶). سیاوش و چهار داستان دیگر از شاهنامه.تهران: نشر فرهنگ اسلامی
کیانوش، محمود. (۱۳۵۴). از کیکاووس تا کیخسرو (شب‌گیر). تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
 کیانوش، محمود. (۱۳۵۴). از کیکاووس تا کیخسرو (سیاهی). تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
محبی، محمود. (۱۳۷۱). داستان باستان ۱. تهران: یاس.
ـــــــــــــ. (۱۳۷۱). داستان باستان ۲. تهران: یاس.
محرابی، اکرم. (بی‌تا). قصه‌های شاهنامه. بی‌جا.
ـــــــــــــ. (۱۳۷۱). هفت‌خوان رستم. تهران: توسن.
همدانی، نادعلی. (۱۳۵۳). رستم و سهراب. تهران: بامداد.
ـــــــــــــ. (۱۳۵۴). فریدون و ضحاک. تهران: بامداد.
وزیری، عبدالله. (۱۳۶۹). فریدون و سه پسرش. بی‌جا.
یارشاطر، احسان (۱۳۷۸). داستان‌های شاهنامه. تهران: علمی و فرهنگی.