قصه‌شناسی افسانۀ نخودی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

چکیده
«نخودی» از افسانه‌های معروف سحر و جادو ایرانی است که ده‌ها روایت آن در مناطق مختلف وجود دارد. در این قصّه، موجودی نیمه و کوچک با کمک حیوانات وحشی موفق می‌شود حق خود را از شاه بگیرد. جز روایت‌های ایرانی، ده‌ها روایت در ادبیات کودک جهان از این داستان دیده می‌شود و معادل تیپ 700 و 715 جهانی آرنه تامسون است. تمام روایت‌ها آغازی واحد دارند که تولد قهرمان است و با کنش‌های متفاوت ادامه می‌یابند. در این مقاله 18 روایت‌ موجود در سه گروه با عنوان نخودی و حق‌ستانی از شاه (تیپ 715)، نخودی و دیو (بدون کد جهانی) و نخودی و دزدان (تیپ 700) به همراه مهم‌ترین بن‌مایه‌های داستانی بررسی می‌شود. هدف این مقاله جدای از معرفی یک افسانۀ کهن عامیانه ایرانی، ارائۀ نمونه مطالعۀ موردی یک افسانه و قصّه‌شناسی آن بر اساس منابع چاپی است.«نخودی» از افسانه های معروف سحر و جادو ایرانی است که ده‌ها روایت آن در مناطق مختلف وجود دارد. در این قصه، موجودی نیمه و کوچک با کمک حیوانات وحشی موفق می‌شود حق خود را از شاه بگیرد. جز روایت‌های ایرانی،ده‌ها روایت در ادبیات کودک جهان از این داستان دیده می‌شود و معادل تیپ 700 و 715 جهانی آرنه تامسون است. تمام روایت‌ها آغازی واحد دارند که تولد قهرمان است و با کنش های متفاوت ادامه می‌یابند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Classifying the Folktale of Nokhodi ("Little Pea") H. Zolfaghari Tarbiat Modarres University of Tehran Abstract Nokhodi is one of the famous Iranian legends of magic with different versions of it narrated in different parts of Iran. In this story, a very small creature will succeed in getting back what is his from the king with the help of wild animals. Besides the Iranian versions of the story, there exist many other versions of it

نویسنده [English]

  • Hasan Zolfaghari
Tarbiat Modarres University of Tehran
چکیده [English]

Classifying the Folktale of Nokhodi ("Little Pea")
 
H. Zolfaghari*
Tarbiat Modarres University of Tehran


Abstract
Nokhodi is one of the famous Iranian legends of magic  with different versions of it narrated in different parts of Iran. In this story, a very small creature will succeed in getting back what is his from the king with the help of wild animals. Besides the Iranian versions of the story, there exist many other versions of it in children's literature all around the world, for example it is equal to Aarne Thompson's global types of 700 and 715.  All of these narratives have the same beginning which is the birth of the major character continuing with other incidents. In this article 18 existing versions of the story are studied under three groups as "The Little Pea and His Claim upon the King" (Type 715), "Pea and Demon" (without the international code) and "Peas and Robbers" (Type 700). The purpose of this paper, apart from the introduction of a myth from ancient Iranian art, is to provide a case study of a legend that it is based on printed sources.

 



* Associate Prof. of Persian Language & Literature, zolfagari_hasan@yahoo.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Legend of Pea
  • motif
  • narratology
  • morphology
  • classification of fiction
آسابرگر، آرتور. (۱۳۸۰). روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره. ترجمه‌ی محمدرضا لیراوی، تهران: سروش.
افتخارزاده، افسانه. (۱۳۸۸). قصّه‌های بلوچی. تهران: چشمه.
انجوی شیرازی، ابوالقاسم. (۱۳۵۲). قصه‌های ایرانی. ج۱، تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــ . (۱۳۵۹). گل به صنوبر چه کرد. تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــ . (۱۳۸۳). قصّه‌های ایرانی. ۲ج، تهران: امیرکبیر.
بهرنگی، صمد و بهروز دهقانی. (۱۳۵۸). افسانه‌های آذربایجان. تهران: دنیا و روزبهان.
بیهقی، حسین‌علی. (۱۳۸۰). چهل افسانه‌ی خراسانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
پراپ، ولادیمر. (۱۳۶۸). ریخت‌شناسی قصه‌هّای پریان. ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
پریشانی، زیبا و مسعود شیربچه. (۱۳۸۸). بن‌مایه‌ها و عناصر قصّه‌های پری‌وار ایرانی. نجف‌آباد: دانشگاه آزاد اسلامی.
حسن‌زاده، علیرضا. (۱۳۷۹). افسانه‌ی زندگان. ۲ج، تهران: بقعه.
خدیش، پگاه. (۱۳۹۱). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.
درویشیان، علی اشرف. (۱۳۷۵). افسانه‌ها و متل‌های کردی. تهران: چشمه.
ــــــــــــــ و رضا خندان. (۱۳۸۳). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. تهران: کتاب و فرهنگ.
دیه‌جی، عبدالرحمن. (۱۳۵۷). افسانه‌های ترکمن. تهران: افق.
ساکاره، فلورنس. (۱۳۵۱). نیم‌وجبی و نه افسانه‌ی دیگر از افسانه‌های کهن ژاپن. مترجم رضا استاد، تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــ . (۱۳۷۲). پسر هلو. ترجمه‌ی سیروس طاهباز، تهران: کانون پرورش فکری کودکان.
صبحی (مهتدی)، فضل‌الله. (۱۲۲۳). افسانه‌های ایرانی. تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــــ . (۱۳۸۷). قصّه‌های صبحی. ۲ج، تهران: معین.
فرخ‌فال، بهرام. (۱۳۵۸). افسانههای لرستان. تهران: شباهنگ.
فقیری، ابوالقاسم. (۱۳۷۴). قصّه‌های مردم فارس. شیراز: نوید.
لریمر، د.ل. (۱۳۵۳). فرهنگ مردم کرمان. به کوشش فریدون وهمن، بنیاد فرهنگ ایران.
مارزلف، اولریش. (۱۳۷۱). طبقه‌بندی قصّه‌های ایرانی. ترجمه‌ی کی‌کاووس جهانداری، تهران: سروش.
نادری، افشین. (۱۳۸۳). نمونه‏هایی از قصّه‏های مردم ایران‏. تهران: نشر قصّه با همکاری پژوهشکده‏‌ی مردم‏شناسی میراث فرهنگی.
هدایت، صادق. (۱۳۸۱). فرهنگ عامیانه‌ی مردم ایران. به کوشش جهانگیر هدایت، تهران: چشمه.
یاحقی، محمدجعفر. (۱۳۶۹). فرهنگ اساطیر ایران. تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انتشارات سروش.