مجله علمی پژوهشی مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز

مقاله پژوهشی

مقایسه‌ی شعر کودک و بزرگ‌سال پروین دولت‌آبادی از منظر خواننده‌ی درون متن

زهرا آقابابایی خوزانی؛ حسین مسجدی؛ سمانه عابدی دولت آبادی

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.40536.2012

چکیده

پروین دولت‌آبادی هم در شعر کودک صاحب آثار شایان توجهی است و هم دستی در شعر بزرگ‌سال دارد. او از معدود شاعرانی است که شعرهایش در شصت سال اخیر همواره در کتاب‌های درسی جایگاهی داشته و شاید شعر هیچ شاعر دیگری ... بیشتر پروین دولت‌آبادی هم در شعر کودک صاحب آثار شایان توجهی است و هم دستی در شعر بزرگ‌سال دارد. او از معدود شاعرانی است که شعرهایش در شصت سال اخیر همواره در کتاب‌های درسی جایگاهی داشته و شاید شعر هیچ شاعر دیگری در شعر کودک و کتاب‌های درسی این مایه حضور و بروز نداشته است. در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش کتابخانه‌ای و میدانی، یعنی استفاده از دست‌نوشته‌های شاعر و مصاحبه با خانواده‌ی او به معرفی و تبیین ابعاد شخصیتی پروین پرداخته‌ایم‌؛ به همین دلیل این بخش دربردارنده‌ی نکات تازه‌ای درباره‌ی شاعر و ابعاد شخصیتی اوست، سپس به روش توصیفی‌تحلیلی دلیل اقبال به شعر کودک پروین و همچنین تفاوت اشعار او را با مقایسه‌ی سروده‌های کودک و بزرگ‌سال او براساس رویکرد نقد خواننده‌محور از ایدن چمبرز بررسی کرده‌ایم. با مقایسه‌ی اشعار او در ژانر کودک و بزرگ‌سال براساس چهار مؤلفه‌ی‌ این نظریه (سبک، زاویه دید، طرفداری و شکاف‌های گویا) آشکار می‌شود که پروین به‌صورت کاملاً هدفمند به سرودن شعر برای کودکان پرداخته و هر چهار مؤلفه در شعر کودک او گویای توجه شاعر به خواننده‌ی نهفته در متن است. به‌طور نمونه در ساحت سبک، جهان ممکن شعر کودک برآمده از خیال‌پردازی‌ها و واقعیت‌گریزی‌های کودکانه است؛ حال ‌آنکه شعر بزرگ‌سال پروین از جهان واقعیت وارد جهان ممکن می‌گردد و در آن کاربست استعاری و نمادین موتیف‌ها بیشتر است. از منظر نظام واژگانی در شعر بزرگ‌سال از کلمات ادبی بیشتر استفاده شده است؛ درحالی‌که در ژانر کودک تکرار و استفاده از واژگان و جملات ساده و خودکار بسامد بیشتری دارد. در حوزه‌ی روایت، شاعر با استفاده از زاویه ‌دید اول‌شخص و کانون‌گری کودکانه وحدت خود را با مخاطب خردسال مستحکم می‌سازد. همچنین شاعر در حوزه‌ی شکاف‌های گویا، سپیدخوانی و پرکردن خلأهای متن، خواننده‌ی کودک و بزرگ‌سال را براساس ژانر شعر خود در نظر داشته است.

مقاله پژوهشی

ماجرای فالوسنتریک احمد: خوانشی روان‌کاوانه از کتاب داستانی‌تصویری ماجرای احمد و ساعت

امین ایزدپناه

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 23-40

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.47988.1999

چکیده

هدف این مقاله ارائه‌ی خوانشی روانکاوانه از کتاب تصویری ماجرای احمد و ساعت، مبتنی‌بر نظریه رشد روانی‌جنسی زیگموند فروید است. خوانش متن اثر به یاری روانکاوی کلاسیک، نمادها و شواهدی را پیش چشم می‌آورند ... بیشتر

مقاله پژوهشی

بررسی آمیختگی فضاهای ذهنی و روایی در رمان کودک نمونه موردی: ‏بیز بیز بیزینس از فرهاد حسن زاده

سارا پورفرح؛ محمدجواد مهدوی؛ سمیرا بامشکی

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 41-60

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.48647.2013

چکیده

در این مقاله، برای اولین بار کاربست مدل آمیختگی فضاهای ذهنی روایی بر روی یک داستان بلند بررسی شده است. به همین منظور، رمان کودک بیز بیز بیزینس فرهاد حسن‌زاده با استفاده از مدل آمیختگی فضاهای ذهنی و روایی ... بیشتر در این مقاله، برای اولین بار کاربست مدل آمیختگی فضاهای ذهنی روایی بر روی یک داستان بلند بررسی شده است. به همین منظور، رمان کودک بیز بیز بیزینس فرهاد حسن‌زاده با استفاده از مدل آمیختگی فضاهای ذهنی و روایی دنسیگر بررسی شده است. جنبه‌ی نوآورانه‌ی این پژوهش، نمایش فضاهای چندلایه‌ی روایی رمان در قالب نمودارهای تصویری است. این روش به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه جنبه‌های زبانی متن‌های روایی می‌تواند به تولید معنا در ذهن و همچنین درک داستان جدید منجر شود. برای انجام این پژوهش ابتدا به تعیین و مشخص‌کردن فضاها به‌صورت فضای راوی، شخصیت، آینده و گذشته می‌پردازیم. نویسنده این فضاها را از طریق نحوه‌ی بیان، مدیریت داستان و چگونگی انتخاب کلمات و افعال به وجود می‌آورد. سپس لنگرهای روایی را در متن مشخص می‌کنیم. این‌ها سازنده‌ی فضاهای ذهنی و روایی در متن هستند. درنهایت با مدل NMSB، غنای مداوم فضاهای روایی با فضاهای در حال ظهور را برای رسیدن به داستان نوظهور نمایش می‌دهیم. نتایج کلی پژوهش نشان می‌دهد که چگونه این روش می‌تواند با انتقال اطلاعات اندک موجود در متن برای حل معمای داستان به خواننده کمک کند و اینکه هر متن روایی از آنچه در ابتدا به نظر می‌رسد، پویاتر و درهم‌تنیده‌تر است. نتایج پژوهش در رمان حسن‌زاده بیانگر آن است که تغییر دیدگاه از یک شخصیت به شخصیت دیگر موجب پیچیدگی و پویایی داستان شده است و نویسنده از ظرفیت‌های بالای ابزارهای زبانی برای ساخت فضاهای ذهنی و روایی داستان در رخدادهای زمانی و معنایی نسبت‌به سایر عناصر روایت بیشتر بهره برده است

مقاله پژوهشی

مخاطب کودک در افق فراتر از داستان درنگی در داستان‌هایی که کودک را به اشتباه شخصیت داستانی توجه می‌دهند

حمیدرضا توکلی

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 61-78

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.47748.1994

چکیده

مخاطب کودک در افق فراتر از داستان درنگی در داستان‌هایی که کودک را به اشتباه شخصیت داستانی توجه می‌دهند در این نوشتار به بررسی آن دسته از داستان‌های کودک می‌پردازیم که کودک را به ... بیشتر مخاطب کودک در افق فراتر از داستان درنگی در داستان‌هایی که کودک را به اشتباه شخصیت داستانی توجه می‌دهند در این نوشتار به بررسی آن دسته از داستان‌های کودک می‌پردازیم که کودک را به شیوهای خاص با ماجرا مواجه می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که مخاطب خود را هوشمندتر و آگاه‌تر از قهرمان و شخصیت‌ها می‌شناسد. کودک احساس می‌کند اصل ماجرا را بهتر و درست‌تر از قهرمان می‌فهمد و چه‌بسا اشتباه قهرمان را درمی‌یابد و اوست که در جایگاه داوری، بررسی، تفسیر و گاه تأویل ماجراها می‌نشیند. این کتاب‌ها پیوند روایت با مخاطب روایت را به‌طرزی تازه تعریف می‌کنند و کودک قصه‌شنو را بر فراز داستان می‌نشانند. این داستان‌ها هم از منظر روان‌شناسی و شناخت‌شناسی تأمل‌برانگیزند و هم از چشم‌انداز روایت‌شناسی و هنر داستان‌پردازی. در بیشتر این آثار روایت تصویر در کنار روایت متن، نقش‌آفرین است و چه‌بسا روایت بصری همدستی بیش‌تری با کودک در زمینه‌ی ارائه‌ی اطلاعات داشته باشد؛ اطلاعاتی که او را از قهرمان، آگاه‌تر می‌گرداند و به او فرصت و امکانی می‌دهد تا در داستان از بالا بنگرد. این بررسی با اشاره به شماری از داستان‌های کودک و در نمونه‌هایی داستان نوجوان، از ایران و جهان شکل گرفته است؛ آثاری که از نمونه‌های نام‌آور و برتر این شیوه به‌شمار می‌روند و طیف گسترده و رنگ‌به‌رنگ این دسته روایت‌ها را نمایندگی می‌کنند.

مقاله پژوهشی

بررسی اسطوره‌ی کودک رها شده در قصه‌ی «زَرَّبان» با تکیه بر شباهت‌ها و تفاوت‌های این روایت با داستان زال در شاهنامه‌ی فردوسی

عظیم جبّاره ناصرو

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 79-92

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.46663.1973

چکیده

اسطوره‌ی کودک رهاشده، بن‌مایه‌ای است که در میان برخی از ملت‌های صاحب اسطوره و افسانه‌های کهن دیده می‌شود. یکی از معروف‌ترین روایت‌های مکتوب این بن‌مایه در ایران، ماجرای تولد زال در شاهنامه است. ... بیشتر

مقاله پژوهشی

بررسی دو داستان «ته ته ته چاه» و «سایهای که سر نداشت، دم نداشت، تن هم نداشت» سوسن طاقدیس از منظر استعاره‌ی مفهومی جهتی

امید ذاکری کیش؛ شیوا علیرضایی قارنه

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 93-110

https://doi.org/10.22099/jcls.2023.47263.1983

چکیده

استعاره‌ی مفهومی نخستین بار از سوی لیکاف و جانسون مطرح شد. سوسن طاقدیس از نویسندگان مطرح معاصر ادبیات کودک و نوجوان است که برای القای بسیاری از مفاهیم در داستان‌های خود از استعاره‌های مفهومی جهتی استفاده ... بیشتر

مقاله پژوهشی

تکنیک‌های طنز کودک در داستان‌های «حذاءالطنبوری و العرندس» کامل‌الکیلانی و «دیو دیگ به سر و نوش جون آقا بزه» فرهاد حسن‌زاده

عیسی زارع درنیانی؛ محمد مرادی؛ قربانعلی ابراهیمی

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 111-128

https://doi.org/10.22099/jcls.2023.47823.1997

چکیده

طنز، شیوه‌ی هنرمندانه‌ی بیان اهداف و مشتمل بر تکنیک‌هایی است که در ادبیات معاصر عربی و فارسی، نمود بارزی داشته و نویسندگان بسیاری برای مقاصد خود از آن استفاده نموده‌اند؛ از جمله طنزپردازان ... بیشتر طنز، شیوه‌ی هنرمندانه‌ی بیان اهداف و مشتمل بر تکنیک‌هایی است که در ادبیات معاصر عربی و فارسی، نمود بارزی داشته و نویسندگان بسیاری برای مقاصد خود از آن استفاده نموده‌اند؛ از جمله طنزپردازان می‌توان کامل‌ الکیلانی و فرهاد حسن‌زاده را نام برد که در داستان‌های کودکانه‌ی خود، از واژگان و ترکیب‌های ساده مبتنی‌بر تکنیک‌های کاربرد زبانی و محتوای زبانی، بهره جسته‌اند؛ بنابراین در این جستار کوشیده‌ایم با بهره‌گیری از تحلیل محتوا، تکنیک‌های طنز کودک حذاءالطنبوری و العرندس از کامل‌ الکیلانی و دیو دیگ‌به‌سر و نوش جون آقابزه از فرهاد حسن‌زاده را با روش تطبیقی مکتب آمریکایی، بررسی کنیم. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که سادگی ‌زبانی و تفاوت‌های لحنی در داستان‌های آن‌ها وجود دارد و کوچک‌سازی، بزرگ‌سازی، طنزگفتار، طنزموقعیت، تشبیه، تکرار، تضاد، ضرب‌المثل و کنایه از تکنیک‌های مشترک طنزپردازی در داستان‌های آن‌ها است و هر یک با تصویرسازی ذهنی، مبالغه، همانندسازی، انتخاب واژگان و ترکیب‌های متداول جامعه، تقابل و تکرار برای برجسته‌سازی، هدف خود را رویکرد تعلیمی، تربیتی و سرگرمی قرار داده‌اند، هر‌چند زبان فرهاد حسن‌زاده در طنز پردازی، ساده‌تر، کودکانه‌تر، عوام‌تر اما زبان کامل‌ الکیلانی در بیان تشبیه و کیفیت‌زبانی، کامل‌تر است.

مقاله پژوهشی

آسیب‌شناسی افسانه‌های عامیانه برای کودکانِ پیش‌دبستانی با رویکرد طرح‌واره‌های فرهنگی

مریم شریف نسب

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 129-146

https://doi.org/10.22099/jcls.2023.47715.1993

چکیده

افسانه‌ها به‌سبب ساختار و شیوه‌ی رواییِ دل‌انگیزشان، همواره توجه کودکان را به خود جلب کرده‌اند؛ راویانِ بزرگ‌سال نیز در طول تاریخ برای سرگرم‌کردن کودکان و آموزش مهارت‌های زندگی به آنان از ظرفیت ... بیشتر افسانه‌ها به‌سبب ساختار و شیوه‌ی رواییِ دل‌انگیزشان، همواره توجه کودکان را به خود جلب کرده‌اند؛ راویانِ بزرگ‌سال نیز در طول تاریخ برای سرگرم‌کردن کودکان و آموزش مهارت‌های زندگی به آنان از ظرفیت افسانه‌ها بهره گرفته‌اند. به‌همین‌سبب افسانه‌ها و داستان‌های عامیانه همیشه در زمره‌ی منابع مهم ادبیات کودک محسوب شده‌اند. اما بررسی دقیق محتوایی این افسانه‌ها نشان می‌دهد بسامد مضامین ناهنجار و ناشایست اخلاقی، اجتماعی، انسانی و... در این متون بسیار بالاست و ازآنجاکه در سنین خردسالی، طرحواره‌های ذهنی بر اساس داده‌هایی که بزرگ‌سالان (والد) و محیط در اختیار کودک قرار می‌دهند، شکل می‌گیرد، نقل این افسانه‌ها برای کودکان، نسل‌به‌نسل، طرحواره‌های ذهنی و انگاره‌های فرهنگی ایشان را شکل می‌دهد. راویان معتبر و مقتدر این افسانه‌ها (پدر و مادر، پدربزرگ و مادربزرگ و...) نیز به تثبیت این محتواها در ذهن کودک کمک می‌کنند و «ضبط والد» او را شکل می‌دهند که این امر پایان عمر به شکل ناخودآگاه، بر تصمیم‌گیرهای او و تفسیر وی از جهان پیرامونش تأثیر جدی خواهد گذاشت. از دیگرسو، محتواهای مشترک و مشابه در متونی که در طول زمان برای کودکانِ یک جامعه فراهم شده، طرحواره‌های ذهنی مشابهی برای اعضای آن جامعه تولید می‌کند و به‌مرور انگاره‌های فرهنگی آن جامعه را شکل می‌دهد؛ بنابراین ردّپای بسیاری از کنش‌ها و منش‌های موجود در هر جامعه را می‌توان در متونی یافت که در کودکی برای اعضای آن جامعه تولید شده است. این پژوهش به روش توصیفی‌تحلیلی به بررسی یکصد و هشتاد افسانه پرداخته و طرحواره‌های موجود در آن‌ها را برشمرده و بررسی کرده است.

مقاله پژوهشی

دارالتأدیبی در شهربازی: نقدی بر جایگاه تخیل در سینمای کودک

زهرا صابری تبریزی

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 147-160

https://doi.org/10.22099/jcls.2023.46985.1980

چکیده

در آثار سینمایی مربوط به حوزه‌ی کودکان، الگویی مکرر در ساخت‌مایه‌ی آثار وجود دارد که الگوی تکرارشونده است. به نظر می‌رسد این الگو ضد ماهیت فیلم کودک عمل می‌کند و به‌جای اینکه عنصر تخیل را در راستای ... بیشتر در آثار سینمایی مربوط به حوزه‌ی کودکان، الگویی مکرر در ساخت‌مایه‌ی آثار وجود دارد که الگوی تکرارشونده است. به نظر می‌رسد این الگو ضد ماهیت فیلم کودک عمل می‌کند و به‌جای اینکه عنصر تخیل را در راستای آزادی، رهایی و میل به مکاشفه در ذهن کودکان نهادینه کند، برعکس، مایه‌ی آزردگی خاطر و وحشت کودکان از خیال‌پردازی می‌شود. در پژوهش حاضر، ضمن بررسی مقوله‌ی کودکی، نقش تربیتی آثار کودک، جایگاه تخیل در فیلم کودک و مراحلی که قهرمان کودک در فیلم طی می‌کند تا تنش اولیه را خنثی کند، به تصویر کشیده شده است. بدین‌منظور، جایگاه تخیل در آثار منتخب سینمای کودک از پیش از انقلاب 1357 تا دهه‌ی 90 بررسی شده و الگوی تخیل به‌کاررفته در این آثار برجسته شده است. معیار انتخاب فیلم‌ها این بوده است که پس از تنش اولیه‌ی قهرمان در فیلم، عنصری از عالم تخیل، مثل جهانی دیگر یا موجودی خیالی، به جهان کودک وارد شود و تجربه‌ای را همراه با سفر قهرمانی برای او رقم بزند. این ورود و خروج قهرمان به عالم خیال در فیلم از الگویی تبعیت می‌کند که فیلم‌سازان به‌منظور اهداف تربیتی آن را برساخته‌اند. این الگو مانع از آن می‌شود که کودکان بدون واهمه از آنچه به‌مثابه‌ خیال‌پردازی به آن‌ها معرفی می‌شود، به تماشای اثری بپردازند که برای آن‌ها تولید شده است. پژوهش حاضر با برجسته‌کردن این الگو که شامل «تنش اولیه، جست‌وجوی راه‌حل و بازگشت با پشیمانی به حالت اولیه» است، تخیل را به‌منزله‌ی دارالتأدیبی که در شهربازی بنا شده باشد، پیش روی کودکان به‌تصویر می‌کشد. با اینکه این الگو در همه‌ی دنیا پذیرفته شده و به نظر می‌رسد که به کودک کمک می‌کند تا با جهان واقعی سازگار شود، براساس الگوی سفر قهرمان، بازگشت قهرمان در ساختار فیلم کودک، «بازگشت با اکسیر» نیست. قهرمان کودک پس از طی مراحلی که پیش روی او قرار دارد، درنهایت، چنان به نقطه‌ی آرامش بازمی‌گردد که گویی اصلاً سفری در کار نبوده است! تنها حاصل سفر کذایی او پشیمانی است. این الگو، جایگاه تخیل را در فیلم کودک متزلزل کرده و کودک را از خیال‌ورزی رهایی‌بخش بازمی‌دارد.

مقاله پژوهشی

تکرار تمنای کودکانه با میل به آگالمای دیگری بزرگ؛ تحلیل لکانی معلم‌ مورچه‌ها و فیل کوچولو کجا خوابیدی؟

شیرزاد طایفی؛ توحید شالچیان ناظر

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 161-178

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.48750.2015

چکیده

سبب بروز بیشتر کنش‌های انسان به‌لحاظ روانی با دانش روان‌کاوی تبیین شده است. ژاک لکان، با بازخوانی زبانی و نمادین آرای زیست‌شناختی فروید، تحول بزرگی در دانش روان‌کاوی ایجاد کرد. بر این اساس، ... بیشتر سبب بروز بیشتر کنش‌های انسان به‌لحاظ روانی با دانش روان‌کاوی تبیین شده است. ژاک لکان، با بازخوانی زبانی و نمادین آرای زیست‌شناختی فروید، تحول بزرگی در دانش روان‌کاوی ایجاد کرد. بر این اساس، تمنا یا طلب، میل، کودک و دوره‌ی پس از کودکی خوانشی زبانی یافت. تحلیل آثار ادبیات کودک با آموزه‌های روان‌کاوانه‌ی ژاک لکان می‌تواند به‌عنوان روش یا دیدگاهی باشد که چگونگی عدم احراز یا تکرار تمنای کودکانه‌ی فرد را توجیه و تبیین کند. در این پژوهش، کوشیده‌ایم چگونگی تکرار تمنای کودکانه را در ساحت نمادین یا انطباق هویت ثانویه‌ در معلم‌ مورچه‌ها از محمد سهرابی و فیل کوچولو کجا خوابیدی؟ اثر میترا مسیحا روشن کنیم. دستاوردهای پژوهش نشان می‌‌دهد که شخصیت‌هایی مانند زنبور عسل، بچه‌اردک و در یک موضع کلاغ، به‌سبب دیدن تصویری خیالی از خودِ انسجام‌یافته در آینه‌ای که دیگری کوچک یا مادر آن‌ را مقابل کودک گرفته، احساس یکپارچگی و تمامیت می‌کرده‌اند. تمنای کودکانه تا آن‌جا برای فرد پایدار بود که وی با فقدان موجود در خود روبه‌رو نشده بود و ایگو را به‌منزله‌ی هویتی اخته بازشناسی نکرده بود. همچنین، زمانی که فرد ایگو را به‌منزله‌ی موجودیتی اخته شناسایی می‌کند، برای اینکه بتواند دوباره منِ آرمانی خود را در مقام تمنایی کودکانه بازیابی نماید، وارد انطباق هویت ثانویه یا حیطه‌ی امر نمادین میل دیگری بزرگ می‌شود. در این مرحله، فرد از زنجیره‌ی دلالت امر نمادین به امیدِ احراز مجدد تمنای کودکانه‌ی پیشین، تبعیت می‌نماید؛ اما هر بار تلاش او به‌سبب بازنمایی‌شدن دالِ اضطراب، با شکست مواجه می‌شود. در فیل کوچولو نیز، گذر از فانتزی بنیادین و مواجهه با دال میل حقیقی، سبب رفع اختگی و بازیابی تمنای کودکانه‌ی پیشینِ فرد نمی‌شود.

مقاله پژوهشی

تطبیق الگوی کنشی، نقش مضمونی و برنامه‌ی روایی قصه های «نخودی و دیو و نارنج و ترنج» با بازنویسی های آنها از اسدالله شعبانی

ابراهیم ظاهری

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 179-198

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.47499.1987

چکیده

باتوجه‌به نقش قصه‌های عامه در آشکارسازی مؤلفه‌های هویّت ملّی و قومی، اسدالله شعبانی، قصه‌هایی چون نخودی و دیو و نارنج و ترنج را که بن‌مایه‌های آن‌ها ریشه در اساطیر دارد، برای مخاطبان کودک بازنویسی ... بیشتر باتوجه‌به نقش قصه‌های عامه در آشکارسازی مؤلفه‌های هویّت ملّی و قومی، اسدالله شعبانی، قصه‌هایی چون نخودی و دیو و نارنج و ترنج را که بن‌مایه‌های آن‌ها ریشه در اساطیر دارد، برای مخاطبان کودک بازنویسی کرده است که در این پژوهش، هدف تطبیق این بازنویسی‌ها با اصل آن‌ها، براساس الگوی کنشی گریماس و بررسی خوانش اسدالله شعبانی از آن‌ها، بر مبنای نگرش استوارت هال درباره‌ی خوانش مخاطب از رمزگان متون، با رویکرد توصیفی‌تطبیقی و روش اسنادی است تا نشان داده شود نگرش‌ها و نیازهای زندگی در دوره‌ی معاصر چه تأثیری بر ایجاد تغییر در محتوای بازنویسی‌ها از قصه‌های کهن داشته است و این امر، چه اثری بر الگوی کنشی، نقش مضمونی و برنامه‌ی روایی این قصه‌ها گذاشته است؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد شعبانی باتوجه‌به نگرش‌های دوران معاصر به زندگی، نیازهای زیستی و با هدف انتقال مؤلفه‌های هویّتی مثبت به‌زعم خود، در بازنویسی قصه‌های کهن، بخش‌هایی از آن‌ها را حذف یا تغییر داده؛ چنان‌که مسأله‌ی چندهمسری، قضاوت‌کردن دیگران براساس رنگ پوست، حیوان‌آزاری و رفتار خودمحورانه را در داستان‌های بازنویسی حذف و نقش‌های مضمونی‌ای چون تیرانداز، اسب‌سوار، کشاورز و حسود را به آن‌ها اضافه کرده است. این امر سبب شده است تغییراتی در الگوی کنشی و به‌ویژه برنامه‌ی روایی قصه‌های بازنویسی ایجاد شود؛ تغییراتی که در برخی آثار به ضعف در ارتباط بین مرحله‌ی تحریک‌پذیری و مرحله‌ی فرجام در برنامه‌ی روایی قصه‌های بازنویسی منجر شده است. از منظر نظریه‌ی استوارت هال نیز خوانش شعبانی از قصه‌ها، از نوع جرح و تعدیل بوده است. او از یک سو، برخی از رمزگان گفتمان سنتی را تأیید و از سوی دیگر، برخی از رمزگان گفتمان سنتی را تغییر داده است.

مقاله پژوهشی

تحلیل نشانه شناسی رمان نازبالش از هوشنگ مرادی کرمانی

پروین مرتضایی

دوره 15، شماره 2 ، اسفند 1403، صفحه 199-216

https://doi.org/10.22099/jcls.2023.44997.1960

چکیده

دانش نشانه‌شناسی به مطالعه‌ی دلالت‌های ضمنی و معناهای پنهان متن می‌پردازد. در پرتو این دانش بسیاری از داستان‌های ویژه‌ی کودک و نوجوان تازگی و تاثیری بیشتری می‌یابد. رمان نازبالش اثر هوشنگ مرادی ... بیشتر

درآمدی بر بوم‌فمنیسم: مطالعه‌ی موردی دو دوست و دیلینگ دیلینگ

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1397، ، صفحه 55-76

https://doi.org/10.22099/jcls.2017.24465.1482

چکیده

این مقاله برآنست تا پس از معرفی بوم‌فمنیسم با کاربستش در ادبیات کودک ایران جنبه‌های جدیدی از آن را آشکار کند. رابطه‌ی زن‌ـ‌طبیعت کانون بررسی پژوهش‌های بوم‌فمنیسم است. دو دیدگاه جوهرگرا و ساخت‌گرا ... بیشتر این مقاله برآنست تا پس از معرفی بوم‌فمنیسم با کاربستش در ادبیات کودک ایران جنبه‌های جدیدی از آن را آشکار کند. رابطه‌ی زن‌ـ‌طبیعت کانون بررسی پژوهش‌های بوم‌فمنیسم است. دو دیدگاه جوهرگرا و ساخت‌گرا برای تفسیر این رابطه وجود دارد. بوم‌فمنیسم سه موضع مختلف در برابر این رابطه اتخاذ می‌کند: تقویت، تضعیف و یا بازنگری در آن. البته، توجه به بدن به عنوان چاره‌ای برای برون‌رفت از اختلاف نظرها بر سر جوهرگرایی و ساخت‌گرایی مطرح شد. به‌رغم اختلاف‌نظرها، بوم‌فمنیست‌ها بر سر مبارزه با منطق چیرگی، تکثّرگرایی و رویکردهای چندفرهنگی، تأکید بر تنوع، و ارتباط انواع مختلف تعدی با یکدیگر توافق دارند. پس از تبیین اصول بوم‌فمنیسم، دلینگ، دلینگ نوشته‌ی زهره پریرخ و به تصویرگری لیسا جمیله برجسته و دو دوست اثر هدا حدادی در این چارچوب بررسی می‌شوند. دلینگ، دلینگ رابطه‌ی زن‌ـ‌طبیعت را به شکلی سنتی، غیرنقّاد و بدون به‌چالش‌کشیدن آن بیان می‌کند. همین رویکرد سنتی در رابطه‌ی متن و تصویر نیز آشکار است. مضمون متن و تصویر پیرامون رابطه‌ی مادر، دختربچه و عناصر طبیعی و تلاش انسان برای مهار نیروی طبیعت است و هر دو ویژگی‌های مادرانگی سنتی را به زن و طبیعت نسبت می‌دهند. اما دو دوست تأویلی متفاوت از این رابطه به دست می‌دهد که در برهم‌کنشی فعّال و افزاینده‌ی متن و تصویر نیز نمود یافته است. در این کتاب تصویرها به جای رنگ از عناصر طبیعی تشکیل شده‌اند و رابطه‌ی زن‌ـ‌طبیعت غالباً به دور از برتری‌جویی انسان بر طبیعت تصویر شده و به تقویت رابطه‌ی زن‌ـ‌زن و توجه به بدن و مفاهیم انتزاعی چون عشق می‌انجامد.

نگاهی به گستره ی طنز و مطایبه و شگردهای آفرینش آن در آثار فرهاد حسن زاده (با تاکید بر سه جلد کتاب "روزنامه سقفی")

دوره 6، شماره 2 ، اسفند 1394، ، صفحه 73-98

https://doi.org/10.22099/jcls.2016.3030

چکیده

فرهاد حسن زاده (متولد1341) یکی از نویسندگان طنز پردازی است که در عرصه ی ادبیات کودکان و نوجوانان به خوبی درخشیده است . از بهترین آثار طنز وی مجموعه کتاب هایی به نام «روزنامه سقفی» و «لطیفه های ورپریده» ... بیشتر

نگاهی بر عناصر داستان در بازنویسی کتاب قصه‌های شیرین‌ کلیله‌ و دمنه برای نوجوانان

دوره 2، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 77-101

https://doi.org/10.22099/jcls.2012.431

چکیده

بازنویسی و ساده‌سازی متون کهن ادب‍ی به زبان قابل فهم برای گروه‌های سن‍ی مختلف از جمله نوجوانان اهم‍یت زیادی دارد. ضرورت این کار آشنا ‌شدن نوجوانان با فرهنگ، آداب ‌و ‌رسوم، تمدّن، مفاخرمل‍ّی ... بیشتر

تحلیل قصه‌ای لکی بر مبنای روانشناسی یونگ

دوره 4، شماره 1 ، مرداد 1392، ، صفحه 49-68

https://doi.org/10.22099/jcls.2013.560

چکیده

قصه؛ بخش مهمی از میراث فرهنگی هر قوم به شمار میرود. برخلاف تصور امروزی از قصه، که بیش‌تر در ذهن افراد علمی دنیای مدرن، مفهومی غیرعلمی دارد، در دنیای قدیم از اساسیترین مفاهیم بشری قلمداد میشدهاست. ... بیشتر

بازخوانی قصه‌های کودکان بر مبنای مولفه‌ی طرح‌‌واره در رویکردِ شناختی

دوره 4، شماره 2 ، بهمن 1392، ، صفحه 149-174

https://doi.org/10.22099/jcls.2014.1145

چکیده

چکیده قصههای کودکان عموماً در صورت و روایت، ساده و قابل دریافت و در زیرساخت، غنی و سرشار از نکات شناختی- عاطفی و توانمایگیِ تأویلی‌اند. این قصهها گرچه در مقام ارتباط (فرم، روایت و زبان) به ... بیشتر چکیده قصههای کودکان عموماً در صورت و روایت، ساده و قابل دریافت و در زیرساخت، غنی و سرشار از نکات شناختی- عاطفی و توانمایگیِ تأویلی‌اند. این قصهها گرچه در مقام ارتباط (فرم، روایت و زبان) به راحتی با مخاطب خود رابطه برقرار می‌کنند؛ در مقام کارکرد‌های پنهان و پیچیده، واجد شبکه‌ی عظیم و گستردهای از مفاهیم، الگوها، طرح‌وارههای شناختی هستند بیان غیر مستقیم قصه‌ها، ناخودآگاه کودک را مخاطب قرار می‌دهد و از رهگذر شناخت و تغییر«طرح‌وارههای» منفی و ناسازگار و جایگزین کردن آنها با طرح‌وارههای مثبت و درمانگر، آنها را برای رویارویی با «جهانهایِ واقع و ممکن» آماده می‌کند. تاثیر داستان بر رشد کودکان به دلیل در برگرفتن استعارهها و طرحوارهها و تمهید فرایندهای رشد بسیار پیچیده است. قصهگویی با بیدارکردن نیروهای درونی کودک و استفاده از دانش طرح‌وارهای او، غیرمستقیم او را از موانع، تضادها و نیز امکانها و استعدادهایش آگاه میکند و او را به تفکر، تعمق و جست‌وجو وا میدارد. بحث «طرح‌واره» یکی از مباحث مهم و کانونی در حوزه‌ی مطالعات میان‌رشتهای و علوم‌شناختی است. طرح‌وارهها نوعی تجربه سازمان یافته و دانشهای بستهبندی شدهاند که چارچوبهای شناختی ما را به عنوان مجموعه‌ای متشکل از ذهنیتها، تصورات، تصاویر و ارزشها و احساسات رقم میزنند. طرح‌واره درمانی بر این است که اندیشهها و الگوهای رفتاری منفی به نوعی با تجربههای منفی دوران کودکی مرتبطاند و چنانچه این الگوها که آنها را طرح‌وارههایِ ناسازگار مینامند، به درستی شناخته نشوند، مقابله با آنها راه به جایی نمیبرد. در این مقاله قصههای مشهور کودکان بر مبنای نظریه طرح‌واره و دو راه حلِ اساسی: «تغییرِ» طرح‌وارههایِ منفی و ناسازگار و «تعبیر»‌های مثبت و درمانگر، بازخوانی و تحلیل میشود.

مقاله پژوهشی

تحلیل گفتمان انتقادی داستانهای کودکان رده سنی (ب) براساس چارچوب مولفه‌های اجتماعی- معنایی ون‌لیوون

رامین گلشائی؛ سیما بزمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 خرداد 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.48602.2011

چکیده

ادبیات کودکان به دلیل نقشی که در القای ارزش‌ها و باورهای جامعه به کودکان دارد نقش مهمی در رشد و شکل‌گیری شخصیت آنان ایفا می‌کند. از آنجا که هر متنی ایدئولوژی‌های پنهان خود را دارد، تحلیل انتقادی ادبیات ... بیشتر ادبیات کودکان به دلیل نقشی که در القای ارزش‌ها و باورهای جامعه به کودکان دارد نقش مهمی در رشد و شکل‌گیری شخصیت آنان ایفا می‌کند. از آنجا که هر متنی ایدئولوژی‌های پنهان خود را دارد، تحلیل انتقادی ادبیات کودکان می‌تواند در شناسایی ایدئولوژی‌ها و تاثیرات احتمالی آنها بر شخصیت کودکان آگاهی‌بخش باشد. پژوهش حاضر به تحلیل انتقادی کتابهای داستان کودکان رده سنی (ب) تالیف‌شده در کانون پروش فکری کودکان و نوجوانان در چارچوب مولفه‌های اجتماعی-معنایی ون لیوون پرداخته است. مولفه‌های موردتحلیل، شامل نحوه‌ی بازنمایی کارگزاران اجتماعی، کنش‌های اجتماعی، و شیوه‌های مشروعیت‌بخشی به کنش‌های اجتماعی است. برای این منظور، تعداد 15 کتاب داستان رده سنی (ب) تالیف کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به‌صورت نمونة دردسترس انتخاب و تحلیل شدند. نتایج به دست آمده نشان داد که بازنمایی کارگزاران اجتماعی داستان‌ها بیشتر از طریق نام‌دهی و کمتر از طریق نقش‌های اجتماعی یا شغلی صورت گرفته و نقش‌های شغلی نیز دارای سوگیری به نفع مشاغل مردانه هستند. همچنین تحلیل کنش‌های کارگزاران اجتماعی نشان داد که بیشتر کنش‌ها از نوع مادی و نشانه‌ای و درصد بسیار کمی از آنها از نوع کنش شناختی بوده‌اند. کنش‌های مادی و نشانه‌ایِ بیشتر، نشانگر وجود فضای پرجنب و جوش و ارتباطی-تعاملی در داستان‌ها و کنش‌های شناختیِ کمتر نشانة حکمفرمایی کلیشه‌های منکر قدرت تفکر و استدلال در کودکان تفسیر شد. به‌علاوه، نتایج پژوهش نشان داد مشروعیت کنش‌های اجتماعی در داستان‌ها از طریق توسل به طیف متنوعی از شیوه‌های مشروعیت‌بخشی شامل اقتداردهی، عقلانی‌گری، و ارزیابی اخلاقی نشان داده شده که از میان آنها عقلانی‌گری ابزاری دارای بیشترین بسامد بوده است. در انتهای مقاله،‌ پیامد این یافته‌ها و پیشنهاداتی برای مولفان ادبیات کودکان ارائه شده است.

مقاله پژوهشی

تحلیل داستان‌های بازنویسی‌شدة کلیله‌و‌دمنه براساس ابعاد روایتمندی نیکولایوا

زهرا امینی؛ سجاد نجفی بهزادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 تیر 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.49764.2029

چکیده

استفاده از شیوه‌ها و نظریه‌های گوناگون برای ایجاد خلاقیت در داستان‌های بازنویسی شده از متون کهن ادبی برای کودک‌و نوجوان مساله‌ای مهم و قابل توجه است. هدف از بازنویسی متون‌کهنی چون کلیله‌و-دمنه، ... بیشتر استفاده از شیوه‌ها و نظریه‌های گوناگون برای ایجاد خلاقیت در داستان‌های بازنویسی شده از متون کهن ادبی برای کودک‌و نوجوان مساله‌ای مهم و قابل توجه است. هدف از بازنویسی متون‌کهنی چون کلیله‌و-دمنه، آشنایی مخاطبان با ویژگی‌های ادبی متن‌اصلی و خوانش حکایت‌های جذاب آن است. هدف پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل داستان‌های بازنویسی شده کلیله‌و‌دمنه براساس ابعاد روایتمندی ماریا نیکولایوا و پاسخ به این پرسش‌هاست:1.چگونه می‌توان به کمک ابعاد روایتمندی نیکولایوا یک بازنویسی‌خلّاق با ساختاری متفاوت و تازه برای‌مخاطبان نوجوان ایجادکرد؟ 2.در داستان‌های‌بازنویسی‌شده مورد بررسی، کدام یک از ابعاد روایتمندی نیکولایوا استفاده شده است؟ روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و شیوه-گردآوری اطلاعات به شکل بررسی اسناد کتابخانه‌ای است. نتایج پژوهش نشان داد که با استفاده از ابعاد روایتمندی می‌توان ساختار جدید و خلّاقی در داستان‌های بازنویسی ایجاد کرد. انتخاب شروع مناسب، پایان‌بندی باز و ایجادروزنه، استفاده از عنصر سفر در روایت، توجه به ابعاد زمانمندی در روایت و پیرنگ فزاینده، مهم‌ترین ابعاد روایتمندی برای بازنویسی خلاق به شمار می‌روند. به جز چند داستان از لطف‌الله که از پایانی باز استفاده شده، اغلب داستان‌های بازنویسی مورد بررسی، پایانی بسته داشته‌اند. عنصر سفر در بیشتر داستان‌های بازنویسی دیده شد. در بخش زمانمندی، اغلب داستان‌های بازنویسی، زمان‌خطی دارند. فقط در برخی از داستان‌های بازنویسی لطف‌الله و شیرازی گاهی زمان پریشی، روایت پس‌نگر و آینده‌نگر دیده می‌شود.

مقاله پژوهشی

چگونگی کاربرد نشانه‌های بینامتنی از دیدگاه ژنت در داستان گفت‌و ‌گوی جادوگر بزرگ با ملکه‌ی جزیره ی رنگ‌ها

مریم کهنسال

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 تیر 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.49152.2020

چکیده

داستان آغاز یک گفت‌وگو است، و شاید ادامه‌ی گفت‌وگوهایی که سال‌ها و گاه قرن‌ها پیش آغاز شده‌اند. تردیدی در حضور آگاهانه و ناخودآگاه متون در یکدیگر نیست. بینامتنیت عنصر جدایی ناپذیر دنیای داستان است. ... بیشتر داستان آغاز یک گفت‌وگو است، و شاید ادامه‌ی گفت‌وگوهایی که سال‌ها و گاه قرن‌ها پیش آغاز شده‌اند. تردیدی در حضور آگاهانه و ناخودآگاه متون در یکدیگر نیست. بینامتنیت عنصر جدایی ناپذیر دنیای داستان است. در داستان مورد بررسی در این پژوهش، با انبوهی از عناصر بینامتنی روبه‌رو هستیم که در ساختار داستان با رویکردی ویژه جای گرفته‌اند. این پژوهش در پی آن است که به این پرسش ها پاسخ دهد که با توجه به فرم‌گراییِ خانیان و شگردهای او در کارکرد نشانه‌های بینامتن، این ویژگی در این داستان چگونه به کار گرفته شده و درساختار آن چه جایگاهی دارد؟ و آیا می‌توان بینامتنیت را در گستره‌ی گفتمان‌های درون این داستان، مورد بررسی قرار داد و به نگاهی ویژه در کارکرد بینامتنیت رسید؟ بر اساس یافته‌های این پژوهش، که به شیوه‌ی استقرایی انجام شد؛ عناصر بینامتنی در ساختار اصلی این داستان حضور دارند و بدون آن‌ها طرح اصلی داستان ناتمام می‌ماند. نویسنده عناصر بینامتنی را از زاویه دید خود و با هویتی تازه تا حدی که به نوعی بازآفرینی نزدیک می‌شود، وارد دنیای برساخته‌ی داستان کرده است. نشانه‌های بینامتنی در این رمان، وجه دراماتیک و کنشگر دارند. شخصیت‌ها، داستان‌ها، نقاشی‌ها و هرآن چه دنیای بینامتنی این اثر را می‌سازند به هستی و گاه هویتی تازه در کنار شخصیت‌های درون متن رسیده‌اند.

مقاله پژوهشی

بسترهای روایی موثر بر بازنمایی‌های عاشقانه در میان ده رمان نوجوان فارسی

عاطفه جمالی؛ فرامرز خجسته؛ زهرا موثق

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 شهریور 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.50539.2052

چکیده

عشق از اصلی‌ترین مضامین تاریخ ادبیات فارسی است؛ چه در قالب‌های منظوم و منثور و چه در اشکال روایی و غیرروایی‌اش. با وجود گستردگی، تکرر و شناسندگی ِدیرپایش، رمان ِنوجوان، سهم اندکی از این بن‌مایه‌ی ... بیشتر

مقاله پژوهشی

کارکرد نامه‌نگاری الکترونیک در ادبیات نوجوان: بررسی رمان برایم شمع روشن کن

زهرا طاهری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 شهریور 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.50475.2050

چکیده

مقالۀ حاضر به‌بررسی مقولۀ نامه‌نگاری الکترونیک و کارکرد آن در ادبیات نوجوان می‌پردازد. نویسنده با بهره‌گیری از نظریات منتقدانی نظیر الیزابت کمپل و ویکتوریا فلنگن و تمرکز بر موضوعاتی نظیر «شهروندگری ... بیشتر مقالۀ حاضر به‌بررسی مقولۀ نامه‌نگاری الکترونیک و کارکرد آن در ادبیات نوجوان می‌پردازد. نویسنده با بهره‌گیری از نظریات منتقدانی نظیر الیزابت کمپل و ویکتوریا فلنگن و تمرکز بر موضوعاتی نظیر «شهروندگری فرامرزی»، ساختار «تکنورئالیستی» و «بینا-سوژه‌گی» در‌پی پاسخ به این پرسش بنیادی است که چگونه می‌توان از تکنیک نامه‌نگاری الکترونیک در راستای بازتعریف تعامل نوجوان با ساختارهای قدرت بهره جست؟ بدین‌منظور کتاب برایم شمع روشن کن (1397)، نوشتۀ مریم محمدخانی، بررسی می‌شود تا با استفاده از شیوۀ توصیفی‌ـ‌‌تحلیلی به چگونگی تأثیر تکنیک نامه‌نگاری الکترونیک بر بازتعریف هویت زنانه و چالش ضوابط حاکم بر تعاملات فردی پرداخته شود. چنین استدلال می‌شود که کاربرد تکنیک نامه‌نگاری، به‌ویژه در آثار زنانه، نوعی روایت غیرخطی و چندپاره را به‌دست می‌دهد که پدیدۀ تکرار و کاربرد غیرمرسوم زبان جزء لاینفک آن است. افزودن فضای سایبری به این ساختار، به-پررنگ‌شدن ماهیت چندصدایی این آثار و ایجاد تغییری چشمگیر در تعریف هویت زنانه و چگونگی تعامل آن با نهادهای قدرت و سلسله‌مراتب‌های جنسیتی منجر می‌شود. به‌دیگرسخن، با شکل‌گیری واقعیت مجازی، مقولۀ هویت فردی دیگر مقهور گفتمان اصالت‌وجود نیست، بلکه متشکل از هویت‌‌های واقعی و مجازی وی است. این امر، ماهیت «برساختی» و «کنشی» هویت را برجسته می‌کند و آن را پدیده‌ای فرای مقوله‌های آناتومی، نژاد و مذهب تعریف می‌کند. در پی این امر، سوبژکتیویتۀ زنانه تحت تأثیر ماهیت جمع‌گرایانۀ فضای سایبری به‌مقوله‌ای سیال تبدیل می‌شود که زین‌پس نه‌تنها محصور هنجارهای جنسیت‌مدارانه نیست، بلکه ارزش‌های فرهنگ حاکم را نیز واژگون می‌کند.

مقاله پژوهشی

شعر کودک (ردۀ سنی الف و ب) و نیاز آن به فرانمایی احساسی

منصوره ملکی کوتمهر؛ نرگس اسکویی؛ حسین داداشی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 شهریور 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.50152.2039

چکیده

احساس دردسترس‌ترین و کاربردی‌ترین عنصر برای برقراری ارتباط با جهان فکری و درونی کودک، در عرصۀ هنر و ادبیات و سایر فعالیت‌های مرتبط با شناخت و اثرگذاری بر ساحت‌های ذهنی-ادراکی کودک است. مفهوم‌سازی ... بیشتر احساس دردسترس‌ترین و کاربردی‌ترین عنصر برای برقراری ارتباط با جهان فکری و درونی کودک، در عرصۀ هنر و ادبیات و سایر فعالیت‌های مرتبط با شناخت و اثرگذاری بر ساحت‌های ذهنی-ادراکی کودک است. مفهوم‌سازی و تصویر و تعبیر احساس، پیش و بیش از تعقل و ایدیولوژی، تجربیات فراگیر از جهان زیستۀ کودک و روحیات روانی خاص کودکی را برای او تداعی می‌کند. از این جهت کار با سازه‌های احساس‌برانگیز در شعر کودک، جزو اصول و مبانی پایه‌ای است. سوال اصلی تحقیق حاضر، بررسی اشکال، انواع، دلایل و ابزار طریقۀ فرانمایی احساس (که جهان را بیشتر از طریق عواطف و احساسات می‌نگرد و تاثرات شخصی از وقایع را تعبیر و تفسیر می‌کند) در شعر کودک بوده است. این تحقیق بر مبنای نظریۀ فرانمایی احساس و به روش توصیفی-تحلیلی انجام یافت. نتایج حاصل از تحقیق بدین قرار است: ویژگی‌های اصلی هنر فرانمودی، نظیر تعریف، تفسیر و بزرگنمایی احساسات و هیجانی‌تر کردن تجربیات حسی، جزو ویژگی‌های اصلی شعر کودکانه (ردۀ سنی الف و ب) است؛ انسانی بودن، عدول از واقع‌گرایی، تفرد، اعتراضی و انتقادی بودن، اضمحلال فرد در تیپ و سنخ -که از مبانی نظریۀ فرانمایی است- در شعر کودک بسیار دیده می‌شود. هم‌چنین در شعر کودک از انواع فرانمودهای کلامی (نام‌آواها، شبه‌جملات، قیود تاکید و هیجان، افعال مبین حرکت و هیجان، تکرار) فرانمود روانی (خواب و رویا، فراروی از واقعیت، فانتزی) و فرانمود تصویری (اغراق، استعاره، اسطوره، اعداد و وابسته‌های عددی مبین کثرت) جهت فرانمایی و گزاره‌سازی احساس استفاده می‌شود.

مقاله پژوهشی

اثرگذاری شگردهای روایی در تعامل با مخاطب و بهبود کیفیت القای مفاهیم آموزشی و تربیتی در داستان قلب زیبای بابور

مهری مساعد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 مهر 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.49662.2028

چکیده

ادبیات کودک و نوجوان، افزون بر ایجاد لذت و سرگرمی، موجب ارتقای ذهنی و تفکر انتقادی خواننده می‌شود. جمشید خانیان، از نویسندگان برجستۀ ادبیات کودک و نوجوان در ایران، با بهره‌گیری از شگردها و تکنیک‌های ... بیشتر ادبیات کودک و نوجوان، افزون بر ایجاد لذت و سرگرمی، موجب ارتقای ذهنی و تفکر انتقادی خواننده می‌شود. جمشید خانیان، از نویسندگان برجستۀ ادبیات کودک و نوجوان در ایران، با بهره‌گیری از شگردها و تکنیک‌های روز نویسندگی، در آثار خود به انتقال و القای مفاهیم آموزشی و تربیتی کودک و نوجوان کمک کرده است. در این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی به شگردهای داستانی جهت آموزش و تربیت مخاطبان در داستان قلب زیبای بابور از این نویسنده پرداخته شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در این داستان ابتدا با بهره‌گیری از عناصر گوناگون چون گفتگو با مخاطب، بالابردن اعتماد به نفس او و اظهار نظر بدون قطعیت، بستری امن برای آموزش و تربیت مخاطب فراهم ساخته شده است. سپس راوی با شگردهای روایی همچون پرسیدن نظر مخاطب، بهره‌گیری از زمینه‌های فرهنگی مشترک، رفع ابهام، تاکید، آموزش از طریق نمادها یا مفاهیم متقارن و گاه متضاد، تعلیق و ... مخاطب را در تولید و تداوم روایت با خود همراه می‌کند و مفاهیمی چون اهمیت دانستن و کسب آگاهی‌، شیرینی کنجکاوی، کسب راهکارهایی برای رسیدن به پاسخ پرسش‌ها، سودمندی راهنمایی گرفتن از بزرگان و مهم‌تر از همه شگردهای داستان‌نویسی و.. را به مخاطب آموزش می‌دهد. همچنین چند راوی داشتن داستان و آزادی مخاطب برای پیش‌بینی پایان داستان، بیانگر توجه به مخاطب و شکستن قدرت راوی است. بنابراین خانیان موفق شده است در این اثر داستانی تکنیکال، با ایجاد رابطه‌ای دوسویه بین راوی و مخاطب و سهم‌دهی به مخاطب مفاهیم ارزشمندی را آموزش دهد.

مقاله پژوهشی

تحلیل دیدگاه عشق به‌مثابه‌ی قصه در رمان‌ نوجوان «در یک ظهر داغ تابستان دختری از بصره آمد» براساس الگوی رابرت استرنبرگ

مهرنوش بیات؛ محمدحسن حسن‌زاده نیری؛ ایوب مرادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 آبان 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.48687.2014

چکیده

چکیدهدوره‌ی نوجوانی، دوره‌ی انتقال از کودکی به بزرگسالی است. در این دوره به دلیل بلوغ، تغییرات و تحولات جسمی، روانی، اجتماعی و عاطفی در فرد پدید می‌آید؛ هم‌چنین در این سنین عشق در اشکال و انواع مختلف ... بیشتر چکیدهدوره‌ی نوجوانی، دوره‌ی انتقال از کودکی به بزرگسالی است. در این دوره به دلیل بلوغ، تغییرات و تحولات جسمی، روانی، اجتماعی و عاطفی در فرد پدید می‌آید؛ هم‌چنین در این سنین عشق در اشکال و انواع مختلف جلوه می‌کند. عشق‌های اولیه در حد دلبستگی‌های عاطفی و دوستی‌های زودگذر باقی می‌مانند و اگر نوجوان بتواند مراحل رشد و بلوغ جسمانی، عاطفی، اخلاقی و عقلانی را با موفقیت پشت سر بگذارد، آنگاه صمیمیت، دوستی و عشق واقعی پدیدار می‌شود؛ پس باید به او فرصت داد که در این دنیای بغرنج خود را بشناسد و برای احساسات آشفته‌ی خود به دنبال مفهوم یا راهکاری باشد. یکی از راهکارها در این زمینه قصه است. قصه باعث رشد «منِ» در حال شکفتن نوجوان و هم‌چنین تقویت قوه‌ی تخیل او و عامل مهمی در تربیت اجتماعی نوجوان محسوب می‌شود. جمشید خانیان از جمله نویسندگان مطرحی است که آثار درخوری برای نسل نوجوان با مضمون عشق نگاشته است. این پژوهش قصد دارد با توجه به نقش و اهمیت عشق در سنین نوجوانی، جایگاه قصه‌های عاشقانه و نحوه‌ی ارائه‌ی آنها را در حل مسائل عاطفی، روانی و تربیتی نوجوانان با توجه به الگوی عشق به‌‌مثابه‌ی قصه رابرت استرنبرگ در رمان در یک ظهر داغ تابستان دختری از بصره آمد بازشناسی و مشخص نماید که آیا نویسنده توانسته است از عهده‌ی تبیین قصه‌ی عشق برای نسل نوجوان برآید یا خیر؟کلیدواژه‌ها: الگوی عشق به‌‌مثابه‌ی قصه، بلوغ عاطفی و جسمانی، جمشید خانیان، رابرت استرنبرگ، رمان نوجوان، قصه‌ی عشق.

مقاله پژوهشی

تحلیل کلیشه‌های جنسیتی در داستان‌های منتشرشدۀ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دهۀ شصت (گروه سنی الف وب)

نجمه حسینی سروری؛ محمدصادق بصیری؛ مهلا سادات حسینی صابر

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 فروردین 1404

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.47993.2000

چکیده

هدف این مقاله شناسایی و تحلیل چگونگی بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در داستان‌های منتشرشده توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دهۀ شصت است. این پژوهش به شیوۀ تحلیلی- توصیفی و بر مبنای دیدگاه‌های ... بیشتر

مقاله پژوهشی

شاخصه‌های هنر داستان‌گویی هوشمند تعاملی"استوری تیک" از دیدگاه ایدن چمبرز

مریم شیخ زاده؛ زهرا رهبرنیا

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 آبان 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.50140.2038

چکیده

نوآوری‌های فناوری از طریق هوش‌مصنوعی، داستان‌هایی را بدون نیاز به مشارکت والدینی با مشغله‌های فراوان در دسترس کودکان برای تجربیات داستان‌گویی تعاملی قرار داده است. هدف از مقاله حاضر، تحلیل فرآیند ... بیشتر نوآوری‌های فناوری از طریق هوش‌مصنوعی، داستان‌هایی را بدون نیاز به مشارکت والدینی با مشغله‌های فراوان در دسترس کودکان برای تجربیات داستان‌گویی تعاملی قرار داده است. هدف از مقاله حاضر، تحلیل فرآیند یک داستان‌گویی تعاملی مبتنی بر هوش مصنوعی است تا درعین به حداقل رساندن دخالت والدین ، موجب پرورش کودک خلاق شود که می‌تواند الگوهای پنهانی را کشف کند و ایده‌های جدیدی را پدید آورد. شناساندن امکانات اسباب‌بازی‌های هوشمند تعاملی به متولیان فرهنگی-هنری، هنرمندان و پژوهشگران حوزه رسانه نیز مدنظر بوده است. "استوری‌تیک" یک اسباب بازی داستان گویی تعاملی ژاپنی با اهداف آموزشی متنوع است که در این مقاله با دیدگاه "ایدن چمبرز" نظریه پرداز بریتانیایی معاصر در حوزه مطالعات ادبیات کودک، مورد واکاوی قرار گرفته است. پرسش اصلی پژوهش، چگونگی نقش اسباب‌بازی‌های داستان‌گویی تعاملی در فرهنگ‌سازی و جهت‌دهی کودک برای رشد خلاقیت و مهارت‌های فردی است. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و با هدف توسعه‌ای-کاربردی جهت الگوبرداری و ترویج آن در حوزه داستان‌گویی کودک انجام گرفته است. بر این مبنا، با توجه به اطلاعات حوزه داستان‌گویی تعاملی در اسباب‌بازی‌های هوشمند و براساس مولفه‌های چهارگانه این نظریه‌پرداز شامل "سبک، زاویه‌دید، طرفداری و شکاف‌های گویا" در زمینه داستان‌گویی، اسباب‌بازی هوشمند "استوری‌تیک" تحلیل شده است تا نقش کودک به عنوان هدایتگر اصلی داستان، ارزیابی شود. نتایج پژوهش، موید آن است که بر اساس مولفه‌های ذکر شده نظریه‌پرداز، "استوری‌تیک" دغدغه رشد خلاقیت و درگیرکردن تخیل کودک را داشته است و مهمتر اینکه یافتن راهکارهای حل مسئله را برای کودک فراهم می‌کند. از طرفی شاخصه آزادی عمل در انتخاب و حتی امکان خلق داستان توسط کودک، در این داستان‌گویی هوشمند تعاملی، مشهود است.

مقاله پژوهشی

نمودهای دیگری در شعر خردسال و کودک با رویکرد هرمنوتیکی میان‌فرهنگی (مطالعه موردی دفتر شعرهای طیّبه شامانی)

فیروز فاضلی؛ سمیه قربانپور دلیوند

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 آذر 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.50541.2051

چکیده

فلسفۀ میان‌فرهنگی در جستجوی راهکاری برای نهادینه‌کردن فرهنگ گفت‌وگو و پذیرش دیگری با هدف پایان دادن به وضعیت نزاع‌ فرهنگ‌های متکثر در عصر جهانی‌شدن است. عنصر اصلی و اساسی در پژوهش‌های مرتبط با رویکرد ... بیشتر فلسفۀ میان‌فرهنگی در جستجوی راهکاری برای نهادینه‌کردن فرهنگ گفت‌وگو و پذیرش دیگری با هدف پایان دادن به وضعیت نزاع‌ فرهنگ‌های متکثر در عصر جهانی‌شدن است. عنصر اصلی و اساسی در پژوهش‌های مرتبط با رویکرد هرمنوتیکی میان‌فرهنگی، موضوع فهم و درک «دیگری»، «غیر» یا «بیگانه»، میزان اهمیت و نوع نگاه به آن و موارد مرتبط با این‌گونه مفاهیم است. شیوه‌های معرفی دیگری به نسل نوپای هر فرهنگ به وسیلۀ شعر کودک و خردسال که اغلب ماهیتی آموزشی دارد، نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری باور او نسبت به «دیگری» در آینده خواهد داشت. شعر به عنوان معتمدترین اثر کلامی به‌ویژه در خردسالان و کودکان نقش مهمی در هویت‌یابی و تعیین مجرای ورود آنان به زندگی اجتماعی و نوع برخورد با جهان‌های فرهنگی گوناگون دارد. در این پژوهش که از نوع بنیادی و به روش تحلیل کیفی است کوشش شده است تا انواع دیگری-بیگانه‌های معرفی‌شده به خردسال و کودک از ابتدای زمانِ ایجاد مرز میان خود و دیگری مورد واکاوی قرار گیرد و با عنایت به آراء اندیشمندان رویکرد هرمنوتیکی میان‌فرهنگی نظیر رام ادهر مال، فرانتس مارتین ویمر و هاینتس کیمرله، شاخص‌ترین نمودهای آن شناسایی گردد. یافته‌ها نشان می‌دهد که در شعر خردسال و کودک بررسی‌شده در این پژوهش، با توجه به اصالت رئالیسم ایدئولوژیک، انواع دیگری‌ عموما شامل دیگری نزدیک و هم‌فرهنگ (خود-دیگری)، دیگری دور از نوع( بیگانگی نرمال) و (بیگانگی رادیکال) است و نشانه‌هایی از دیگریِ دگرفرهنگ (بیگانگی محض) در این اشعار دیده نمی‌شود.؛ همچنین یافته‌ها نمایانگر آن است که از این دیگری‌ها به عنوان بستری برای دستیابی به فهمِ خود ، شکل‌گیری فرایندِ فهمیدن و آموزشِ نوع تعامل با دیگری‌های حاضر در زندگی روزمرۀ کودک و خردسال استفاده می‌شود.

مقاله پژوهشی

برهم‌کنش درون‌نوشتاریِ عناوین تایپوگرافیک در طرح جلد رمان‌های‌ نوجوان بر اساس نظریه‌ی اسکات-نیکولایوا

امیرحسین زنجانبر؛ رحیم رحیمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 آذر 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.50102.2036

چکیده

عناوین تایپوگرافیک هم وجه خوانداری (مفهومی زبان‌شناختی) دارند و هم دیداری (مفهومی زیبایی‌شناختی). بنابراین از طریق دو گونه برهم‌کنش در مفهوم‌سازی طرح روی جلد مشارکت می‌کنند: یکی، از طریق برهم‌کنش ... بیشتر عناوین تایپوگرافیک هم وجه خوانداری (مفهومی زبان‌شناختی) دارند و هم دیداری (مفهومی زیبایی‌شناختی). بنابراین از طریق دو گونه برهم‌کنش در مفهوم‌سازی طرح روی جلد مشارکت می‌کنند: یکی، از طریق برهم‌کنش برون‌نوشتاری و دیگری، از طریق برهم‌کنش درون‌نوشتاری. برهم‌کنش درون‌نوشتاری عبارت است از تعامل وجه خوانداری با وجه دیداری عنوان (وجه تایپوگرافیک آن). برهم‌کنش برون‌نوشتاری عبارت است از تعامل عنوان اصلی با تصویر و سایر نوشته‌های روی جلد. هدف این پژوهش بررسی چگونگی تعامل درون‌نوشتاریِ صورتِ تایپوگرافیک با مفهوم زبان‌شناختی عنوان است. پژوهش پیش‌ِرو به این پرسش پاسخ می‌دهد که برهم‌کنشِ وجوه خوانداری و دیداریِ عنوان چگونه طرح روی جلد را مفهوم‌سازی می‌کند؟ روش تحقیق تحلیل محتوای کیفی جهت‌دار است و رهیافت پژوهش مبتنی بر نظریه‌ی برهم‌کنش متن-تصویر اسکات و نیکولایوا. داده‌ها به روش هدفمند انتخاب شده‌اند و نمونه‌ی آماری این پژوهش شامل بیست و هشت عنوان از رمان‌های نوجوان است که اولا طرح جلد آنها دارای عناوین تایپوگرافیک فارسی است، ثانیا در بازه‌ی سال‌های 1387 تا 1402 انتشار یا بازنشر یافته‌اند. منظور از «عناوین تایپوگرافیک» عنوان‌هایی است که وجه بصری آنها تصویر خاصی را بازنمایی می‌کند. نوآوری پژوهش حاضر در این است که نظریه‌پردازان فوق‌الذکر برهم‌کنش نوشتار و ابژه‌ی فرا‌نوشتاریِ تصویر را مطمح نظر قرار داده‌اند، لیکن پژوهش حاضر با تسری روش دسته‌بندی ایشان، برهم‌کنشی درون‌نوشتاری را مورد توجه قرار می‌دهد. نتیجه‌ی پژوهش نشان می‌دهد که یکی از مهمترین عوامل نقش‌آفرین در نحوه‌ی ارتباط خواننده‌ی نوجوان با عنوان کتاب، نوع برهم‌کنشی است که بین دو وجه تایپوگرافیک و زبان‌شناختی عنوان حاکم است.

مقاله پژوهشی

تحلیل تطبیقی دو ‌داستان‌ مینی مالیستی «قریةالحروف» و «درخت ستاره» بر اساس نظریه ریخت‌شناسی پراپ

صابره سیاوشی؛ مبینا کبیری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 دی 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2024.50316.2045

چکیده

ادبیات تطبیقی مشابهت‌های محتوایی و ساختاری میان آثار نویسندگانی از فرهنگ‌های گوناگون را بررسی می‌کند. این پژوهش به مقایسۀ تطبیقی داستان‌های «قریة‌الحروف» اثر محمود شقیر و «درخت ستاره» ... بیشتر

مقاله پژوهشی

تحلیل جامعه شناختی کودک و کودکی در آثار صادق هدایت

فاطمه طاهری سروتمین؛ عاطفه جمالی؛ فرامرز خجسته

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 بهمن 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2025.50461.2049

چکیده

کودکی مفهومی سیال و فرهنگ مبنا است و ارائه‌ی تعریفی واحد از آن ناممکن است. حتی در یک جامعه‌ی واحد نیز طیف‌های مختلفی از کودکی دیده می شود. برای رسیدن به شناختی کلی از مفهوم کودکی می‌توان از دانش‌هایی ... بیشتر کودکی مفهومی سیال و فرهنگ مبنا است و ارائه‌ی تعریفی واحد از آن ناممکن است. حتی در یک جامعه‌ی واحد نیز طیف‌های مختلفی از کودکی دیده می شود. برای رسیدن به شناختی کلی از مفهوم کودکی می‌توان از دانش‌هایی که دسته بندی هایی از کودکی دارند، سود جست. در این پژوهش با تکیه بر رهیافت‌های جامعه شناسی و با روش توصیفی و تحلیل محتوای کیفی استقرایی، مفهوم کودکی را در آثار صادق هدایت واکاوی می‌کنیم. در این بررسی تلاش می‌شود در کنار الگوهای شناخته شده‌ی جامعه شناختی از کودکی، الگوهای فرهنگی جامعه‌ی ایران دوره‌ی پهلوی نیز در ضمن آثار معرفی شود.بررسی آثار بزرگسال هدایت حاکی از آن است که او، با شناختی عمیق از جامعه‌ی عصر پهلوی،کودکان معصوم، قربانی، شرور، یتیم و آسیب دیده ای را به تصویر کشیده است که اسیر بزرگسالانی هستند که برای دست‌یابی به خواسته‌های حقیرانه‌ی خود آن‌ها را فدا می‌کنند. در کنار الگوهای رایج جامعه‌شناختی از کودکی، هدایت در خلال نقد جامعه‌ی خرافی، کودکانی را معرفی می‌کند که در لایه‌های زیرین اجتماع تباه می‌شوند. بیشتر شخصیت‌های کودک داستان های هدایت، از طبقات فرودستند و نویسنده با پرداختن به این شخصیت‌های کودک به نقد عصری می‌پردازد که سردمداران آن گام‌هایی را در جهت مدرن‌سازی جامعه و توجه به حقوق شهروندی و نیازهای کودک برمی‌دارند اما در این میان، کودکان محروم بهره‌ی چندانی از این توجه نمی‌برند.

مقاله پژوهشی

بررسی تاثیر ادبیات داستانی بر یادگیری مهارت‌های بند نویسی دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی

بتول سبزه؛ نرگس محمدپور قرائی؛ حسین قاسم پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 بهمن 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2025.51589.2069

چکیده

مهارت نوشن یکی از مهمترین مهارت‌هایی است که عملکرد فراگیران در سایر دروس نیز تحت تاثیر کیفیت آن قرار ‌دارد. پیش‌نیاز نوشتن، کسب مهارت بندنویسی است که یادگیری آن در دوره ابتدایی مورد تاکید است. به نظر ... بیشتر مهارت نوشن یکی از مهمترین مهارت‌هایی است که عملکرد فراگیران در سایر دروس نیز تحت تاثیر کیفیت آن قرار ‌دارد. پیش‌نیاز نوشتن، کسب مهارت بندنویسی است که یادگیری آن در دوره ابتدایی مورد تاکید است. به نظر می‌رسد استفاده از ادبیات داستانی و بسترهای موجود در آن بتواند در کسب این مهارت موثر واقع شود. از این‌رو پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر ادبیات داستانی بر یادگیری مهارت‌های بندنویسی دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی صورت پذیرفت. روش انجام این پژوهش نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل می‌باشد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانش‌آموزان ششم ابتدایی مدارس منطقه یک شهر تهران و نمونه آماری شامل 60 نفر از دانش‌آموزان پایه ششم است که به صورت نمونه‌گیری تصادفی در دو گروه آزمایش(30 نفر) و گواه(30 نفر) گمارده شدند. گروه آزمایش با بهره‌گیری از انواع ادبیات داستانی مورد و گروه گواه به روش متداول به مدت ده جلسه مورد آموزش قرار گرفتند. گردآوری داده‌ها با آزمون و چک‌لیست محقق ساخته مهارت‌های پایه و پیشرفته بندنویسی انجام شد.روایی ابزار توسط معلمان و اساتید تایید و پایایی آن با آلفای کرونلاخ بدست آمد. نتایج تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس نشان داد که ادبیات داستانی مهارت‌های بندنویسی دانش‌آموزان را در دو سطح پایه(989/10F=؛ 002/0 P=) و پیشرفته (086/21F=؛ 000/0 P=) به طور معناداری افزایش داده است. لذا پیشنهاد می‌گردد از ادبیات داستانی بر افزایش مهارتهای بندنویسی و نوشتن دانش آموزان ابتدایی استفاده گردد.

مقاله پژوهشی

خوانش حکایت «دوستی کبوتر و زاغ و موش و باخه و آهو» از کلیله و دمنه بر پایۀ ‏ویژگی‌های داستانی فبک، با نگاهی انتقادی به بازنویسی آن

عاطفه یوسفی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 14 اسفند 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2025.50569.2053

چکیده

کلیله و دمنه که در زمرۀ ادبیات تعلیمی فارسی قرار دارد، کتابی است سرشار از آموزه‌های اجتماعی، سیاسی و اخلاقی که در قالب حکایاتی از زبان حیوانات نقل گشته است. قابلیت‌های بالای این کتاب و مضامین گوناگون ... بیشتر

مقاله پژوهشی

بازنمایی مؤلفه‌های حفاظت از محیط‌زیست در رمان اشباح جنگل سوخته

آرش مهربان؛ فائزه عرب یوسف آبادی؛ علیرضا محمودی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 اسفند 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2025.51164.2063

چکیده

نقد بوم‌گرا مطالعه‌ای بینارشته‌ای است که به بررسی تعاملات میان انسان و طبیعت در آثار ادبی می‌پردازد و تلاش دارد، نحوة بازتاب و تأثیرگذاری این تعاملات را در ادبیات تحلیل کند. این رویکرد از طریق ادبیات ... بیشتر نقد بوم‌گرا مطالعه‌ای بینارشته‌ای است که به بررسی تعاملات میان انسان و طبیعت در آثار ادبی می‌پردازد و تلاش دارد، نحوة بازتاب و تأثیرگذاری این تعاملات را در ادبیات تحلیل کند. این رویکرد از طریق ادبیات کودک و نوجوان نقش مهمی در آگاه‌سازی نسل‌های جوان دربارة مسائل زیست‌محیطی و اهمیت دادن به طبیعت ایفا می‌کند. هدف در این مقاله بازنمایی مؤلفه‌های حفاظت از محیط‌زیست در رمان اشباح جنگل سوخته از دیدگاه نقد بوم‌گرا است. روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد توصیفی‌تحلیلی با استفاده از یادداشت‌برداری منابع کتابخانه‌ای است. با این روش، چهار مولفه در این رمان مورد بررسی قرار گرفت: پیامدهای غلبه تکنولوژی بر طبیعت، تقابل انش و خرافه در حفاظت از محیط‌زیست، نقش نامگذاری شخصیت‌های داستانی در انتقال پیام‌های زیست محیطی رمان نوجوان و نقش فضا و مکان در القای پیام‌های زیست محیطی. نتایج پژوهش حاکی از آن است که رمان اشباح جنگل سوخته به‌عنوان نمونه‌ای از ادبیات داستانی کودک و نوجوان، مفاهیم زیست‌محیطی را از طریق این سه مولفه به خوبی به مخاطب این گروه سنی بازتاب داده است. در این رمان، دانش و خرافه به‌عنوان دو نیروی متضاد در فرآیند حفاظت از محیط‌زیست به تصویر کشیده شده‌است و پیامدهای منفی تسلط تکنولوژی بر طبیعت و تخریب آن نیز به ‌وضوح نمایش داده شده ‌است. نام‌گزینی شخصیت‌های داستانی در این رمان ارتباط عمیقی با عناصر طبیعی و محیط‌زیستی برقرار کرده و از این طریق، بر اهمیت حفاظت از طبیعت تأکید شده است.

مقاله پژوهشی

بررسی نقش طنز در موفقیت و ماندگاری شعرهای کودک منوچهر احترامی با تکیه بر مجموعه اشعار حسنی

شهرام رفیعی؛ لیدا نامدار؛ نصرت الله دین محمدی؛ حسین آریان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 اسفند 1403

https://doi.org/10.22099/jcls.2025.51794.2074

چکیده

منوچهر احترامی از قدیمی‌ترین و موفق‌ترین نویسندگان و سرایندگان ادبیات کودک و نوجوان ایران است که مجموعه‌ شعرهایش به‌ویژه مجموعه حسنی نگو یه دسته‌گل او پس از انقلاب اسلامی تا به امروز، با تیراژ چندمیلیونی ... بیشتر منوچهر احترامی از قدیمی‌ترین و موفق‌ترین نویسندگان و سرایندگان ادبیات کودک و نوجوان ایران است که مجموعه‌ شعرهایش به‌ویژه مجموعه حسنی نگو یه دسته‌گل او پس از انقلاب اسلامی تا به امروز، با تیراژ چندمیلیونی همچنان یکی از محبوب‌ترین آثار شعر کودک به‌شمار می‌رود. با وجود اینکه عوامل گوناگونی در موفقیت و ماندگاری اشعار او مؤثر بوده‌اند؛ اما به نظر می‌رسد کاربست طنز و شگردهای گوناگون آن نیز نقش مهمی در ماندگاری آثارش داشته‌باشد. طنز احترامی به دلیل جهان‌شمول بودن و سخن‌گفتن از جهان واقعی کودکان، در گام نخست با کشف‌ها و موقعیت‌های طنزآمیزی که دارد با کودک همراه گشته، ارتباط عاطفی عمیقی با او برقرار می‌سازد سپس با تکیه بر اندیشه و تخیل خاص کودکان، احساس لذت و هیجانی در وجود کودک برمی‌انگیزاند که تاثیر آن تا سال‌ها حتی یک عمر باقی می‌ماند. لذا هدف مشخص این جستار، بررسی تأثیر شگردهای طنز در موفقیت و ماندگاری شعرهای کودک او به روش کتابخانه‌ای و توصیفی تحلیلی است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌دهد یکی از عوامل موفقیت و ماندگاری شعر احترامی این است که افزون بر استفاده از شگردهای طنز ملموس و خودکاری مانند جناس، تحامق، بدیهه‌گویی، استعاره، ایجاز، کوچک‌نمایی و ... از شگردهای دیگری که مختص خود اوست همچون نگرش ‌طنزآمیز، چرخش ‌طنز، شخصیت‌های طنزآمیز، طنز موجود در فرهنگ عامه بهره برده است. یافته‌ها همچنین نشان می‌دهد از میان همین شگردهای خاص احترامی، طنز در ادبیات عامه بیشترین بسامد را در اشعارش داشته‌است. نکته دیگر آن‌که احترامی عمدتاً با رویکرد سرگرمی، آموزشی و انتقادی طنز خود را پیش برده است.

مقاله پژوهشی

لزوم تصحیح مجدد متون مکتب‌خانه‌ای

مختار کمیلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 فروردین 1404

https://doi.org/10.22099/jcls.2025.52142.2080

چکیده

چکیدهدر دورة مشروطه نظام آموزشی ایران برای کودکان، مکتب‌خانه‌ای بوده است. این نظام، روش ها، آیین‌ها و اهداف خاص خود را داشت و کودکان برای سواد آموزی از کتاب‌های مصوّری که بیشتر به صورت چاپ سنگی بود، ... بیشتر چکیدهدر دورة مشروطه نظام آموزشی ایران برای کودکان، مکتب‌خانه‌ای بوده است. این نظام، روش ها، آیین‌ها و اهداف خاص خود را داشت و کودکان برای سواد آموزی از کتاب‌های مصوّری که بیشتر به صورت چاپ سنگی بود، بهره می بردند. ذوالفقاری و حیدری در کتاب سه جلدی «ادبیات مکتب‌خانه‌ای ایران» هفتاد متن مکتب‌خانه‌ای را از روی چاپ های سنگی آنها چاپ کرده اند که درآن ها کمابیش لغزش هایی در ضبط واژگان دیده می‌شود. در این مقاله نگارنده، بعضی از سهوهای جلد اول را که به متون منظوم مکتب‌خانه‌ای اختصاص دارد، بررسی و تصحیح می‌کند. روش تصحیح، مقابلة متن‌ها با نُسَخ چاپ سنگی است که تصاویرشان پس از هر قصّه‌ای آمده است. نتیجة حاصل از این پژوهش آن است که پاره ای از سهوها، متن را بی معنی و نامفهوم می‌سازد و تصحیح آن‌ها ضرورت دارد زیرا خواندن این منظومه‌ها ، علاوه بر این که هنوز برای کودکان و نوجوانان ما، لذت بخش، آموزنده و سرگرم کننده است، در پژوهش‌های مرتبط با ادبیات کودک و تاریخچه و سیر تحوّل آن منبعی اساسی است و فلسفة نقل آن‌ها در ادبیات مکتب‌خانه‌ای همین تواند بود. تصحیح انتقادی متون مکتب‌خانه‌ای تا امروز فراموش شده است و جای خالی چاپ‌های منقح آنها، در عرصة فرهنگ ایران احساس می‌شود.کلید واژه ها: ادبیات مکتب‌خانه‌ای، تصحیح، قصّه، کودک، نسخ چاپ سنگی

مقاله پژوهشی

معیارهای ساخت نام در رمان های فانتزی کودکان بر مبنای نقد تکوینی

سپیده رجبی دهکردی؛ اصغر رضاپوریان؛ حجت الله ربیعی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 فروردین 1404

https://doi.org/10.22099/jcls.2025.51670.2072

چکیده

فانتزی گونه ای ادبی، مبتنی بر تخیل است که در ادبیات کودکان جایگاه مهمی دارد. دنیای کودکان محل به کارگیری حواس پنج‌گانه است و خلق آثار تخیلی و وهمی قابل درک کودکان، امری تخصصی و پر اهمیت است. بسیاری از ... بیشتر فانتزی گونه ای ادبی، مبتنی بر تخیل است که در ادبیات کودکان جایگاه مهمی دارد. دنیای کودکان محل به کارگیری حواس پنج‌گانه است و خلق آثار تخیلی و وهمی قابل درک کودکان، امری تخصصی و پر اهمیت است. بسیاری از نویسندگان فانتزی به اقتباس و بازنویسی آثار کهن می‌پردازند و بسیاری ازآنان دست به خلق آثاری بر اساس ادبیات کهن همچون شاهنامه فردوسی زده و نام شخصیت‌های فانتزی داستان خود را از همین آثار می-گیرند. بعضی از نویسندگان، به تألیف داستان فانتزی پرداخته، اما برای نامگذاری شخصیت‌های فانتزی داستان خود حساسیت خاصی نشان نمی‌دهند و نام‌های پرکاربرد را انتخاب می‌کنند. اما از آنجا که داستان‌های فانتزی نیازمند جنبه نوآوری و هیجان هستند، روش نامگذاری خارق‌العاده شخصیت‌های فانتزی می‌تواند بر این جنبه بیفزاید. در نقد با رویکرد تکوینی، منتقد به عواملی همچون: تاریخ، محتوا و ساختار متن توجه می‌کند، با توجه به این رویکرد می‌توان معیارهای نامگذاری در رمان‌های فانتزی کودکان را بررسی کرد. این پژوهش با هدف کیفیت بخشی به خلق رمان و داستان‌های تألیفی فانتزی ایرانی برای کودکان انجام گرفته است و با پردازش کیفی و تحلیل محتوای آثار برگزیده جشنواره های کشوری با روش فیش برداری و نقد تکوینی به این نتیجه می‌رسد که اگرچه اسامی فانتزی در داستان‌های برگزیده کودکان در نگاه اول، بی‌معنا و مبتدی به نظر می‌رسند، اما قوانینی نظیر معناپذیری در حین هنجارگریزی، نقش‌پذیری و رعایت اصول دستور زبان در این نام‌گذاری‌ها، بر طبق قوانین فانتزی بوده و عواملی همچون تغییر دوره مکاتب ادبی و محدودیت بینامتنی در آنها تأثیر گذار است

تعداد دوره‌ها	15
تعداد شماره‌ها	30
تعداد مقالات	283
تعداد نویسندگان	458
تعداد مشاهده مقاله	513,459
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	301,914
نسبت مشاهده بر مقاله	1814.34
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1066.83
--------------------
تعداد مقالات ارسال شده	1,072
تعداد مقالات رد شده	684
درصد عدم پذیرش	64
تعداد مقالات پذیرفته شده	220
درصد پذیرش	21
تعداد پایگاه های نمایه شده	16
تعداد داوران	158

دوره 15 (1403)

دوره 14 (1402)

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان