نقش داستان در پرورش و تقویت مهارت پرسشگری کودک؛ بررسی موردی داستان حقیقت و مرد دانا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه آموزشی علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، ایران

چکیده

نقش داستان در پرورش و تقویت مهارت پرسشگری کودک؛ بررسی موردی داستان حقیقت و مرد دانا
 
علی شیروانی شیری*
 
چکیده
یکی از مهم‌ترین و بارزترین ویژگی‏های کودکان، پرسیدن پرسش‏های بی‏شمار در زمینه‏های گوناگون است. این ویژگی کودک که ریشه در کنجکاوی و حقیقت‏جویی وی دارد، از ویژگی‏های عمومی انسان است که در دوره‌ی کودکی بیشتر نمود دارد. هدف از این مقاله، تأملی در ویژگی پرسشگری کودک و چگونگی پرورش و جهت‏دهی این توانمندی از طریق داستان است. داستان‏های کودکان محمل‏ و میدان‌گاه‏ مناسب برای پرورش قدرت خلاقیت، تفکر، اندیشه‏ورزی و همچنین تقویت و جهت‏دهی به ویژگی پرسشگری کودک است. این تحقیق با رویکردی کیفی و با بررسی اسناد به گردآوری داده‏ها پرداخته است. مورد مطالعه در این پژوهش، داستان حقیقت و مرد دانا از بهرام بیضایی (1351) است که از این زاویه تحلیل می‌شود. یافته‏ها نشان می‏دهد که برخی از داستان‏های کودکان با خلق شکل و تجربه‏ای از زندگی، کودک را در معرض مجموعه‏ای از فرصت‏ها و موقعیت‏های هرچند ساختگی، اما به‌دقت طراحی‏شده قرار می‏دهند و برخی دیگر با دعوت از کودک به مشارکت در خلق معنای داستان، وی را پرسشگرانه و به‌طور فعال و مشارکت‏جویانه وارد فرایند خلق داستان می‏کنند و از این معناها نزد کودک تمرکززدایی می کنند. افزون‌بر این، نوع شخصیت‏پردازی‏ها، زاویه دید، وقایع و رخدادها، شیوه‌ی جلوه‏گری درون‌مایه، پی‏رنگ و... می‏تواند در ایجاد چالش ذهنی و ترغیب کودک به پرسشگری و دعوت از وی به مشارکت‏ فعالانه در فرایند ساخت معنا در داستان یا مشایعت منفعلانه‌ی او مؤثر باشد.
 
 
* استادیار گروه آموزشی علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان ali_shiravani@cfu.ac.ir
تاریخ دریافت مقاله: 16/10/99              تاریخ پذیرش مقاله: 26/4/1400

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of the Story in Nurturing and Strengthening the Child's Questioning Skills

نویسنده [English]

  • Ali Shiravani Shiri
Assistant Professor, Educational Group, Farhangian University, IRAN.
چکیده [English]

One of the most important and obvious features of children is asking countless questions in various fields. This characteristic of the child, which is rooted in his curiosity and truth-seeking, is one of the general human characteristics that is more evident in childhood. The purpose of this article is to reflect on the nature of child questioning and how to nurture and direct this ability through storytelling. Children's stories are a good platform for cultivating the power of creativity and thinking, as well as strengthening and directing the child's questioning characteristics. This research uses a qualitative approach, and by examining documents, to collect data and uses the method of deductive qualitative content analysis to analyze the data. The subject of this study is the story of "Truth and the Wise Man", which is analyzed from this angle. Findings show that some children's stories, by creating a form and experience of life, expose the child to a set of opportunities and situations, although artificial, but carefully designed. Give. Some other stories, by inviting the child to participate in creating the meaning of the story, on the one hand involve him in the process of creating the story in a questioning, active and participatory manner, and on the other hand focus on him having the concept, meaning and They disrupt a certain form of life. In addition, the type of characterizations, perspective, events and happenings, the way the theme is displayed, the background color, etc. can create a mental challenge and encourage the child to ask questions and invite him to participate. Actively influence the process of constructing meaning in the story or his passive accompaniment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Questioning skills
  • Child
  • Story
  • Truth and Wise man
ابراهیمی، نامدار و همکاران. (1393). «از پرسش‏های متخیلانه تا آفرینش‏های خلاقانه». پژوهشنامه‌ی مبانی تعلیم و تربیت، سال4، شماره‌ی2، صص29-49.
اکرمی، لیلا و همکاران.(1394). «اثر بخشی آموزش فلسفه به شیوه‌ی حلقه کندوکاو  بر  پرسشگری  و  نگرش  به خلاقیت  در  دانش‌آموزان  نابینا». ابتکار  و  خلاقیت  در  علوم انسانی، دوره‌ی4، شماره‌ی4، صص71-78.
اسمیت، فیلیپ، جی؛ هولفیش، گوردون. (1389). تفکر منطقی: روش تعلیم و تربیت. ترجمه‌ی علی شریعتمداری، تهران: سمت.
بدری‌گرگی، رحیم؛ خانلری، مریم. (1392). «تأثیر آموزش راهبرد پرسشگری متقابل هدایت‌شده در گروه همتایان بر تفکر انتقادی دانش‌آموزان دختر پایه‌ی سوم راهنمایی». تفکر و کودک، سال4، شماره‌ی2، صص 1-16.
بیضائی، بهرام. (1396). حقیقت و مرد دانا. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
پاشایی، روشنک. (1391). «فراداستان در ادبیات کودک». مجموعه مقالات همایش ادبیات کودک، به‌کوشش سعید حسام‏پور، صص 27-36.
حیاتی، علی و همکاران. (1396). «شناسایی موانع خانوادگی مؤثر بر پرسشگری دانش‏آموزان دوره ابتدایی». خانواده و پژوهش، شماره‌ی4، صص 127-146.
خسرونژاد، مرتضی. (1384). «مفهوم کودکی و هدف‏ها ادبیات کودک». علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره‌ی22، شماره‌ی‌4، پیاپی45، صص 154-168.
ــــــــــــــــــ. (1388). دیگر‏خوانی‏های ناگزیر؛ رویکردهای نقد و نظریه ادبیات کودک. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ـــــــــــــــــ . (1389). معصومیت و تجربه درآمدی بر فلسفه ادبیات کودک. تهران: نشر مرکز.
ـــــــــــــــــ . (1390). چگونه توانایی اندیشیدن فلسفی کودکان را پرورش دهیم؛ ضمیمه‏ی کتاب داستان‏های فکری، مشهد: به نشر.
خسرو‏نژاد، مرتضی؛ شکرالله‏زاده، سودابه. (1395). «رهاوردهای نظریه تمرکززدایی رهاوردهای نظریه‌ی تمرکززدایی برای ایدئولوژی‌های جنسیتی: مطالعه‏ی موردی افسانه‏ی لجباز». مطالعات ادبیات کودک، سال7، شماره‌ی1، پیاپی 13، صص 49- 68.
دانشی، غلامرضا؛ یاری‌دهنوی، مراد. (1393). «پیامدهای پرسشگری در فلسفه‌ورزی کودک». همایش بین المللی فلسفه تعلیم‌وتربیت در عمل، دانشگاه خوارزمی.
رجبی همدانی و همکاران. (1396). «افسانه‌های ایرانی پریان ابزاری برای فکرپروری کودکان؛ رهیافتی آموزشی بر‌اساس نظریه لیپمن». تفکر و کودک، سال8، شماره‌ی2، صص 59- 86.
رشتچی، مژگان. (1389). «ادبیات داستانی کودکان و نقش آن در رشد تفکر». تفکر و کودک، سال1، شماره‌ی2، صص 23-37.
شاه‌آبادی، محمدرضا و همکاران. (1395). «تأثیر قصه‌های قرآنی بر مهارت پرسشگری دانش‌آموزان». خانواده و پژوهش، شماره‌ی23، صص 32-46.
شعاری‏نژاد، علی اکبر. (1395). ادبیات کودکان. تهران: اطلاعات.
شکیبایی، زهره و همکاران. (1389). «تأثیر داستان‌های مثنوی معنوی مولانا بر میزان مهارت پرسشگری فلسفی نوجوانان». تحقیقات مدیریت آموزشی، سال2، شماره‌ی2، صص 117-134.
شیروانی‌شیری، علی. (1392). بررسی تطبیقی مبانی فلسفی‏تربیتی و شگردهای جلوه‏گری مقوله‏های «اقتدار و آزادی» در داستان‏های فارسی و انگلیسی کودک. پایان‏نامه‌ی‏ دکتری رشته تاریخ و فلسفه‏ آموزش‏وپرورش دانشگاه اصفهان.
طباطبایی، زهرا؛ موسوی، مرضیه. (1390). «بررسی تأثیر برنامه‌ی فلسفه برای کودکان در پرسشگری و تفکر انتقادی دانش‏آموزان پایه‏های سوم تا پنجم ابتدایی دبستان علوی شهر ورامین». تفکر و کودک، سال2، شماره‌ی2، صص 73-90.
غریبی، حسن و همکاران. (1392). «اثربخشی آموزش راهبردی تفکر بر پرسشگری دانش‌آموزان پسر پایه‌ی پنجم ابتدایی شهر سنندج». تفکر و کودک، سال4، شماره‌ی1، صص 72- 99.
فرنیا، فاطمه؛ پورگیو، فریده. (1392). «بررسی مفهوم توانمند‏سازی در داستان‏های احمد اکبرپور». مطالعات ادبیات کودک، سال4، شماره‏ی1، صص 113-136.
فیشر، رابرت. (1397). آموزش تفکر به کودکان. ترجمه‏ی مسعود صفایی مقدم و افسانه نجاریان، اهواز: گوزن.
قاسمی، سمانه. (1392). «شگردهای تمرکززدایی در کتاب‏های تصویری کودکان». چهارمین همایش ملی ادبیات کودک و نوجوان (ادبیات کودک و نوجوان و تصویرگری)، 10 و 11 اردیبهشت 1392، دانشگاه شیراز.
قائدی، یحیی. (1395). مبانی نظری فلسفه برای کودکان. تهران: مرآت.
گال، م. بورگ؛ گال، ج. (1393). روش‏های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان‏شناسی. ج2، ترجمه‌ی احمدرضا نصر و همکاران، تهران: سمت و دانشگاه شهید بهشتی.
گنجی، کامران و همکاران. (1392). «اثربخشی آموزش مهارت‌های پرسشگری به معلمان بر تفکر انتقادی دانش‌آموزان متوسطه». روان‏شناسی تربیتی، شماره‌ی27، دوره‌ی9، صص 1- 25.
لسنیک-ابر اشتاین، کارن. (1387). «تأملی در چیستی ادبیات کودک و کودکی». دیگر‏خوانی‏های ناگزیر؛ رویکردهای نقد و نظریه ادبیات کودک، ترجمه‌ی طاهره آدینه‌پور، صص 291-322.
لیپمن، متیو. (1395). ناتاشا؛ گفت وگویی بر مبنای نظریه ویگوتسکی .ترجمه‌ی مهرنوش هدایتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
متیوز،گرت. ب. (1387). «داستان‏های تفننی‏فلسفی». دیگرخوانی‏های ناگزیر، رویکردهای نقد و نظریه ادبیات کودک، ترجمه‏ی روحیه نظیری‏پور، صص323-343.
مهدوی، انسیه و همکاران. (1397). «شناخت مربیان پیش‏دبستانی از مهارت تفکر انتقادی».  اندیشه‏های نوین تربیتی، دوره‌ی14، شماره‌ی4، صص 83- 109.
میرصادقی، جمال. (1394). عناصر داستان. تهران: سخن.
نودلمن، پری. (1387).«لذت و گونه‏ی ادبی: ژرف‏اندیشی‏هایی درباره‏ی ویژگی‏های ادبیات داستانی کودکان». دیگر‏خوانی‏های ناگزیر، رویکردهای نقد و نظریه ادبیات کودک، ترجمه‏ی داود خزایی، صص 419-444.
نورتون، دنا. (1382). شناخت ادبیات کودک: گونه‏ها و کاربردها از روزن چشم کودک، ترجمه‏ی منصوره راعی و همکاران، ج1، تهران: قلم.
هجری، محسن. (1382). سرچشمه خشکیده پرسشگری، کتاب ماه کودک و نوجوان. سال7، شماره‌ی 72، صص 66-69.
هیگونه، م. ر. (1387). «گوناگونی لذت‏ها». دیگر‏خوانی‏های ناگزیر، رویکردهای نقد و نظریه ادبیات کودک، ترجمه‏ی داود خزایی، صص 469-479.
Farnia, F. (2009). A Study of Power in the novels of Roald dahl and Lewis Carroll, Thesis Submitted to the School of Graduate Studies in Partial Fulfillment of the Requirement for the Degree of Master of Art, English Literature, Shiraz University, Shiraz, Islamic Republic of Iran.
McClelland, M. M., & Morrison, F.J. (2003). The emergence of learning related social skills in Preschool Children. Early childhood Research Quarterly, 18, 206-224.
Matthews, Garret B. (1994). The Philosophy of Childhood, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Mayring, P. (2000). Qualitative Content Analysis, in Forum Qualitative Social Research, 1, No. 2.
Sadan, E. (2004). Empowerment and Community Planning: Theory and Practice, Available online at: http//www/mpow.org
Wilson Melissa B. (2009). Constructions of Childhood Found in Award-winning Children’s Literature. A Dissertation Submitted to the Faculty of the Department of Language, Reading, and Culture in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy in the Graduate College, The University of Arizona.