بازخوانی قصه‌های کودکان بر مبنای مولفه‌ی طرح‌‌واره در رویکردِ شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه گیلان

چکیده

 چکیده
قصه­های کودکان عموماً در صورت و روایت، ساده و قابل دریافت و در زیرساخت،  غنی و سرشار از نکات شناختی- عاطفی و توانمایگیِ تأویلی‌اند. این قصه­ها گرچه در مقام ارتباط (فرم، روایت و زبان) به راحتی با مخاطب خود رابطه برقرار می‌کنند؛ در مقام کارکرد‌های پنهان و پیچیده، واجد شبکه‌ی عظیم و گسترده­ای از مفاهیم، الگوها، طرح‌واره­های شناختی هستند بیان غیر مستقیم قصه‌ها،  ناخودآگاه کودک را  مخاطب قرار می‌دهد و از رهگذر شناخت و تغییر«طرح‌واره­های» منفی و ناسازگار و جایگزین کردن آن­ها با طرح‌واره­های مثبت و درمانگر، آن­ها را  برای رویارویی با «جهان­هایِ واقع و ممکن» آماده  می‌کند. تاثیر داستان بر رشد کودکان به دلیل در برگرفتن استعاره­ها و طرحواره­ها و تمهید فرایندهای رشد بسیار پیچیده است. قصه­گویی با بیدارکردن نیروهای درونی کودک و استفاده از دانش طرح‌واره­ای او، غیرمستقیم او را از موانع، تضادها و نیز امکان­ها و استعدادهایش آگاه می­کند و او را به تفکر، تعمق و جست‌وجو وا می­دارد. بحث «طرح‌واره» یکی از مباحث مهم و کانونی در حوزه‌ی مطالعات میان‌رشته­ای و علوم‌شناختی است. طرح‌واره­ها نوعی تجربه سازمان یافته و دانش­های بسته­بندی شده­اند که چارچوب­های شناختی ما را به عنوان مجموعه‌ای متشکل از ذهنیت­ها، تصورات، تصاویر و ارزش­ها و احساسات رقم می­زنند. طرح‌واره درمانی بر این است که اندیشه­ها و الگوهای رفتاری منفی به نوعی با تجربه­های منفی دوران کودکی مرتبط­اند و چنانچه این الگوها که آن­ها را طرح‌واره­هایِ ناسازگار می­نامند، به درستی شناخته نشوند، مقابله با آن­ها راه به جایی نمی­برد. در این مقاله قصه­های مشهور کودکان  بر مبنای نظریه طرح‌واره و دو راه حلِ اساسی: «تغییرِ» طرح‌واره­هایِ منفی و ناسازگار و «تعبیر»‌های مثبت و درمانگر، بازخوانی و تحلیل می­شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Re-reading of Children's Tales Based on Schema Component in Cognitive Theory

نویسندگان [English]

  • Alireza Nikouei
  • Sharareh Babashakouri
Guilan University
چکیده [English]

 
 

Nikouei* Sh. BabaShakuri**

Guilan University
 
Abstract
Children's tales are generally simple and understandable in form and narrative but rich and full of emotional-cognitive aspects and interpretive potential in the deep-structure. Though, such stories communicate easily (through form, narrative and language) with the reader, they contain a widespread network of concepts, models and cognitive schemas hidden within their complex structure. The indirect language of tales addresses the unconscious of children and prepares them to deal with the real and possible worlds by identifying and changing the negative cognitive or maladaptive schemas in order to replace them with positive and therapeutic ones. Effects of stories on children's growth are highly complex due to the use of metaphors, schemas and preparation of growth processes. Storytelling indirectly makes children aware of obstacles and contradictions as well as   their own talents and capabilities thus making them able to think and search. Schema is of high importance in interdisciplinary studies and cognitive sciences. Schemas are a type of organized experience and classified knowledge that create our cognitive framework as a set of thoughts, imaginations, feelings and values. Schema therapy believes that negative thoughts and behavior patterns are associated with adverse childhood experiences. If these patterns, maladaptive schemas, are not well understood confronting them is useless. In this paper some famous children's tales are analyzed based on schema theory and two basic solutions, changing negative and maladaptive schemas, and positive and therapist interpretations, are discussed
 
 
* Assistant Professor of Persian language & literature, alireza_nikouei@yahoo.com
** MA in Persian language & literature, bazbaran.1290@yahoo.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: children's tales
  • Positive and negative schemas
  • cognition
  • unconscious
آسابرگر، آرتور. (1380). روایت در فرهنگ عامیانه؛ رسانه و زندگی روزمره. ترجمه­ی محمدرضا لیراوی، تهران: سروش.
احمدی، امیر و رجب سلمانی، عباس. (1389).«معنی‌شناسی شناختی». مجموعه مقالات نخستین کارگاه معنی شناسی. تهران: انجمن زبان‌شناسی ایران، صص91-93. 
احمدی، بابک. (1375). ساختار و تاویل متن. تهران: ‌مرکز.
ـــــــــــــ (1380). ساختار و هرمنوتیک. تهران: گام نو.
الول ساتن، پ. (1388). قصّه‌های مشدی گلین خانم، آذر امیر حسینی، تهران: مرکز   
افراشی، آزیتا و نعیمی، فاطمه. (1389). «تحلیل متون داستانی کودک با رویکرد شعرشناسی شناختی». زبان شناخت، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 1، شماره‌ی 2، صص1-26.
ایروانی، محمود و باقریان، فاطمه. (1383). شناختاجتماعی. تهران: ساوالان.
بتلهایم، برونو. (1381). افسون افسانه‌ها. ترجمه‌ی اختر شریعت زاده، تهران: هرمس.
پیاژه، ژان. (1382). شکل‌گیری نماد در کودکان. ترجمه‌ی زینت توفیق، تهران: نی.
حسن‌زاده، ‌علیرضا. (1381). افسانه زندگان. تهران: ‌بقعه.
خدیش، پگاه. (1387). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.
خسرونژاد، مرتضی. (1382). معصومیت و تجربه (درآمدی بر فلسفه‌ی ادبیات کودک). تهران: مرکز
ریکور، پل. (1373). زندگی در دنیای متن. ترجمه‌ی بابک احمدی، تهران: ‌مرکز.
زایپس، جک. (1386). هنر قصه‌گویی خلاق. ترجمه‌ی مینو پرنیانی، تهران: رشد.
سلیمی، حسین. (1388). «استفاده از داستان برای پرورش اندیشیدن». مجله تعلیم و تربیت استثنایی، شماره‌ی 98-99. تهران: سازمان آموزش و پرورش استثنایی، صص36-44.
سیدی، طاهره. (1379) تأثیرقصه‌گوییدرکاهش رفتارهایپرخاش‌گرانهکودکان. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
شارف. ریچارد اس. (1386). نظریههای رواندرمانی و مشاوره. ترجمه‌ی مهرداد فیروزبخت، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
شیبانی، شهناز؛ یوسفی لویه، مجید؛ دلاوری، علی. (1385). «تأثیر قصه‌درمانی بر کاهش علائم افسردگی در کودکان افسرده». پژوهشدرکودکان استثنایی، سال 6، شماره‌ی 4، صص893-916.
شیخ‌الاسلامی، حسین. (1385). «کودکی در آینه؛ نگاهی شکل‌شناسانه به رابطه‌ی ادبیات کودک و ارزش‌های مسلط زندگی»، پژوهش‌نامه‌ی ادبیات کودک و نوجوان، سال 12، شماره‌ی 45-46، تهران: افق، صص48-58.
شیخ رضایی، حسین و دیگران. (1389).«رشد اخلاقی کودکان و ادبیات داستانی». دوفصلنامه تفکر و کودک، سال 1، شماره‌ی 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، صص37-68.
صفوی، کوروش. (1379). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: سوره‌ی مهر.
فکوهی، ناصر. (1381). نظریه‌های انسان‌شناسی. تهران: نی.
قاسم زاده، حبیب‌الله. (1379). استعاره و شناخت. تهران: فرهنگستان.
کریمی، ‌عبدالعظیم. (1384). «تخیل و مکانیزم آن در کودکان». روشنان، ‌دفتر2، ‌تهران، صص7-9.
کوکبی، مرتضی و دیگران. (1389). بررسی مهارت‌های تفکر انتفادی در داستان‌های کودکان و نوجوانان.
گریم، یاکوب لودویگ کارل. (1378). جهان افسانه‌ها (مجموعه کامل افسانه‌های گریم)، ترجمه‌ی هرمز ریاحی، بهزاد برکت، نسرین طباطبایی، تهران: فکرروز
گلدارد، کاترین و گلدارد، دیوید. (1382). راهنمایعملیمشاورهباکودکان. ترجمه مینو پرنیانی، تهران: رشد.
لچر، دنیس بی و دیگران. (1389). ارتباط با کودکان از طریق داستان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مارزلف، اولریش. (1371). طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمه‌ی کیکاووس جهانداری، تهران: سروش.
محجوب، محمدجعفر. (1382). ادبیات عامیانه ایران. تهران: چشمه.
محمداسماعیل، الهه. (1383). بازیدرمانی،نظریه‌ها، روش‌ها و کاربردهایبالینی. تهران: دانژه.
مکتبی‌فرد، لیلا. (1389).«سیر تحول و شکل‌گیری مهارت‌های تفکر انتقادی در داستان‌های تالیفی ایرانی برای کودکان و نوجوانان». دوفصلنامه تفکر و کودک، سال1، شماره‌ی1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، صص103-124.
یالوم، اروین.د. (1390). روان درمانی اگزیستانسیال. ترجمه‌ی سپیده حبیب، تهران: نی.
یوسفی لویه، مجید. (1387). «قصه درمانی و اختلال‌های روان‌شناختی کودکان». نشریه‌یروان‌شناسی و علوم تربیتی. تربیت استثنایی، شماره‌ی 84 و85، صص12-28.
یوسفی لویه، مجید؛ متین، آذر. (1383). «تأثیر قصه درمانی بر راهبردهای رویارویی کودکان با مشکلات یادگیری». پژوهش درکودکاناستثنایی، سال 6، شماره‌ی 20، صص603-622.
Arad, D. (2004). If Your Mother Were An Animal, What Animal Would She Be?  Creating Play Stories in Family Therapy: The Animal Attribution Story –Telling- Technique.
D'Andrade .Roy G. (1995). The Development of cognitive Anthropology. Cambridge University Press.
Evans,vyvyan.(2007).A Glossory of cognitive Linguistics. edinburgh university press.
Lakoff,G,&Johnson.m. (1980). metaphors we live by.chicago and London: university of Chicago press
Mandler. J. (1984). Stories, Scripts, and Scenes: Aspects of Schema Theory. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Turner,M.(1996).The Literary Mind.Oxford:Oxford University.