بررسی کارکرد فانتزی ؛همچون تمهیدی کلیشه شکن در داستان های برگزیده‌ی کودک و نوجوان پس از انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه هرمزگان

چکیده

کلیشه های جنسیتی باورهای قالبی مشترک فرهنگی درباره ی رفتارها ،فعالیت‌ها و صفات زنانه و مردانه هستند. در این کلیشه ها گروه های مردان و زنان با یکدیگر مقایسه می‌شوند و معمولا این ارزشیابی به تبعیض جنسی می‌انجامد.الگویابی جنسی از دوران کودکی آغاز می شود و کتاب‌های کودک و نوجوان در کنار دیگر ابزارهای جامعه‌پذیری، نقش چشمگیری در انتقال هنجارها و شکل دادن به هویت جنسی دارند.پژوهش‌های محققان نشان می‌دهد که در بخش عمده‌ای از داستان‌های واقع‌گرای کودک و نوجوان، تصویری که از دو جنس عرضه شده است،تبعیض آمیز است .در داستان‌های فانتزی عواملی همچون قراردادهای گونه‌ی ادبی ، جنس نویسنده ، تاریخ نگارش و میزان فانتاستیک بودن کنش ها و شخصیت ها بر میزان و نوع کلیشه‌ها تأثیر محسوسی دارند.در این مقاله کوشش شده است یکی از عوامل ، یعنی تأثیر فضای فانتزی و شخصیت‌های فانتاستیک بر میزان کلیشه‌ها، بررسی شود.بدین منظور تعدادی از فانتزی‌های برگزیده‌ی سه نهاد شناخته شده در حوزه-ی کودک و نوجوان، به عنوان پیکره‌ی پژوهش انتخاب و تحلیل شدند . یافته ی نهایی مقاله بر آن است که شدت و ضعف بازتاب کلیشه‌های جنسیتی رابطه‌ی مستقیمی با واقعیت و فرا‌واقعیت دارد. در داستان‌هایی که هیچ عنصر و پدیده‌ای از جهان واقع وجود ندارد، کلیشه‌ها دیده نمی‌شوند. در داستان‌هایی که از دو عالم فراتری و فروتری و شخصیت‌های فانتاستیک و انسانی ترکیب شده‌اند، کلیشه‌ها تنها در بخش غیر فانتزی دیده می‌شود و در نهایت در داستان‌هایی که غلبه با واقع‌گرایی است و عناصر و شخصیت‌های فانتاستیک محدود‌تری دیده می‌شود، کلیشه‌های جنسیتی پررنگ‌ترند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

 The Function of Fantasy as Anti-Stereotyping Device in Selected Post-Revolution Fictions 

نویسندگان [English]

  • Atefeh Jamali
  • Faramarz Khojasteh
Hormozgan University
چکیده [English]

 
 

Jamali* F. Khojaste**

Hormozgan University
Abstract
Gender Stereotypes are a collection of common cultural Clichés of male and female behaviors, attributes and activities usually resulting in sexism.  Finding gender patterns commences from the early years of childhood; beside the other socializing means, children’s books have a significant role in transferring social norms and gender identity formation in children.  Various studies show that the realistic fictions in children’s literature have produced a stereotype and discriminating image of the male and female.   Different factors, such as genre tradition, author’s sex, time of  creation of the  work and fantastic degree of the work have a perceptible impact on the degree and the kind of sexist stereotypes.   Among these various factors, the article tries to evaluate the influences of fantastic atmosphere and characters on the gender stereotype.   A study of the selected fantastic fictions published by three well-known writers of children’s literature shows that the degree of gender stereotypes presented in the works has a direct relation with reality  or meta-realism (Fantastic vision). There are no gender stereotypes in the fictions which have no element of the usual real world. In the mixed fictions combined of two imaginary and real worlds with fantastic creatures and human beings, the gender stereotypes appear only in non-fantastic part of the work and in the fictions in which realism is dominant, the gender stereotypes are more obvious than two other ones.
 
 
 
* Assistant Prof. of  Persian Language and Literature, at_lit_jamali@yahoo.com
**Assistant Prof. of  Persian Language and Literature, faramarz.khojasteh@gmail.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: gender stereotypes
  • fantasy
  • Children and young adult’s fiction.  
آبوت، پاملا و کلر والاس. (۱۳۸۸). جامعه‌شناسی زنان. ترجمه‌ی منیژه نجم عراقی، تهران‌: روشنگران و مطالعات زنان.
آسابرگر، آرتور. (۱۳۷۹). روش‌های تحلیل رسانه‌ها. ترجمه‌ی پرویز جلالی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
احمدی، احمد‌رضا. (۱۳۸۰). اسب و سیب و بهار. تهران: ماه ریز.
اخوان، محمدکاظم. (۱۳۶۶). بادپا. تهران: نهاد هنر و ادبیات.
اعزازی، شهلا. (۱۳۸۰). «تحلیل ساختاری جنسیت». در نگرشی بر تحلیل جنسیتی در ایران. به کوشش نسرین جزنی و فروغ کاظمی، تهران: شهید بهشتی. صص۳۷‌-۹۰.
افشانی، سید‌علی و همکاران. (۱۳۸۸). «بازتولید نقش‌های جنسیتی در کتاب‌های فارسی مقطع ابتدایی». فصلنامه‌ی پژوهش زنان، ش۳، صص۹۹-۱۱۴
اکبرپور، احمد. (۱۳۸۱). امپراطور کلمات. تهران: پیدایش.
________‌. (۱۳۸۴). رویاهای جنوبی. تهران: منادی تربیت.
اگان، کی‌ران. (۱۳۸۴). «‌فانتزی و واقعیت در داستان‌های کودکانه». ترجمه‌ی شیوا خویی، کتاب ماه کودک و نوجوان، ش۱۰۱تا۱۰۵، صص۹۹-۱۱۴.
انصاریان، معصومه. (۱۳۸۶). بازتاب نقش زن در آثار شاخص ادبیات کودک و نوجوان. تهران‌: مدیریت پژوهش و تجربیات هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ایرانی‌، ناصر‌. (۱۳۶۴)‌. داستان‌، تعاریف‌، ابزارها و عناصر‌. تهران‌: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان‌.
ایروانی‌، محمود و فاطمه باقری‌. (۱۳۸۳)‌. شناخت اجتماعی (روان‌شناسی اجتماعی)‌. تهران‌: ساوالان‌.
پوریا‌، سرور‌. (۱۳۸۶)‌. اسب سفید و دره‌ی سبز‌. تهران‌: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان‌.
تالکین‌، جی‌. آر‌. آر‌. (۱۳۸۵). «فانتزی و کودکان»‌. ترجمه‌ی غلامرضا صراف‌‌، کتاب ماه کودک و نوجوان‌، ش۱۰۴تا۱۰۶‌، صص۱۲۶-۱۳۷‌.
تقی‌، شکوفه‌. (۱۳۶۵)‌. زیباترین آواز‌. تهران‌: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان‌.
تهرانی، حسن. (۱۳۶۹). برگ زرد پاییزی. تهران: نشرمرکز‌؛ کتاب مریم‌.
حدادی، هدی. (۱۳۸۲). روز ابری من. تهران: شباویز.
خاکسار، نسیم. (۱۳۵۷). اگر آدم‌ها همدیگر را دوست بدارند. تهران: جهان کتاب.
خمسه، اکرم. (۱۳۸۳)‌. «بررسی طرح‌واره‌های نقش جنسیتی و کلیشه‌های فرهنگی در دانشجویان دختر». فصلنامه‌ی مطالعات زنان‌، س۲‌، ش۶‌، صص۱۱۵-۱۳۴.
سیکسو، الن‌. (۱۳۸۶). «بر‌آشوبی‌ها». در به سوی پسامدرن. ترجمه‌ی پیام یزدانجو‌، تهران: ‌‌مرکز. صص۱۵۱-۱۶۳.
شاه‌آبادی، حمید‌رضا. (۱۳۸۲). لالایی برای دختر مرده. تهران: افق.
صادقی ‌جعفری، جواد. (۱۳۸۷). «بررسی سیمای زن در ادبیات کودکان: با تأکید بر مطالعات سیاسی‌اجتماعی». فصلنامه‌ی مطالعات زنان‌، س۶‌، ش۱‌، صص۷۱-۹۰.
صادقی فسایی، سهیلا و شیوا کریمی. (۱۳۸۴). «کلیشه‌های جنسیتی سریال‌های تلویزیونی ایرانی (سال ۱۳۸۳)». فصلنامه‌ی پژوهش زنان‌، دوره‌ی ۳، ش۳، صص۵۹-۸۹‌.
عریضی، حمید‌رضا و همکاران. (۱۳۸۶). «رابطه‌ی بین رفتار‌های تحکم‌آمیز معلمان زن و مرد مدارس ابتدایی با میزان مقبولیت آنان در ارزشیابی مدیران». فصلنامه‌ی پژوهش زنان، دوره‌ی ۲، ش۳، صص۶۲-۸۲.
فروتن، یعقوب. (۱۳۸۹). «جامعه‌پذیری جنسیتی در کتاب‌های درسی مدارس ایران». فصلنامه‌ی پژوهش زنان، دوره‌ی ۸، ش۳، صص۱۹۵-۲۱۶.
قاسم‌نیا، شکوه. (۱۳۷۵). پسته‌ی دهان بسته، تهران: قدیانی؛ کتاب‌های بنفشه.
کاوکانی اصل، سهیلا. (۱۳۷۹). «تحلیل محتوایی کتاب‌های کودکان و نوجوانان به تفکیک جنسیت». در‌جنس دوم، ج۸، تهران: توسعه، صص۵۷-۶۹.
کتبی، سرور. (۱۳۸۲). من پیدا شده‌ام. مشهد: به‌نشر.
کریمی، غلامرضا. (۱۳۸۵). «تبیین نقش جنسیت در تبلیغات». ماهنامه‌ی روابط عمومی، ش۴۰و۴۱، صص۸-۱۸.
گیدنز، آنتونی. (۱۳۸۳). جامعه‌شناسی. ترجمه‌ی منوچهر صبوری، تهران: نی.
لامعی راوندی، لیلا و همکاران. (۱۳۸۸). «بررسی روند تغییرات کلیشه‌های جنسیتی در شعر کودک گروه الف و ب با تأکید بر جنسیت شاعران». فصلنامهی پژوهش اجتماعی، س۲، ش۴، صص۴۱-۵۵.
مؤید‌حکمت، منصوره. (۱۳۸۲). «نقش‌های جنسیتی و توسعه‌یافتگی». فرهنگ، ش۲۳و۲۴، صص۳۲۵-۳۳۶.
محمدی، محمد. (۱۳۶۷). فضا نوردها در کوره‌ی آجر‌پزی. تهران: امیرکبیر‌؛ کتاب‌های شکوفه.
________‌. (۱۳۷۰). امپراطور سیب‌زمینی چهارم. تهران: چیستا.
محمدی، مهدی. (۱۳۷۹). «نقش زنان در ثبت ادبیات جنگ برای کودکان». پژوهشنامه‌ی ادبیات کودک و نوجوان، س۶، ش۲۳، صص۶۰-۷۱.
مزینانی، محمدکاظم. (۱۳۸۴). پاییز در قطار. تهران: سوره‌ی مهر.
مقصودی، سوده. (۱۳۸۳). «بررسی نقش زن در داستان‌های کودکان». فصلنامه‌ی پژوهش زنان، دوره‌ی ۲، ش۳، صص۴۱-۵۵.
میشل، آندره. (۱۳۷۶). پیکار با تبعیض جنسی. ترجمه‌ی محمد‌جعفر پوینده، تهران: نگاه.
نادلمن، راث‌لین. (۱۳۷۹). «فانتزی فرار از واقعیت یا ارتقای واقعیت». ترجمه‌ی حسین ابراهیمی (‌الوند). پژوهشنامه‌ی ادبیات کودک ونوجوان، س۶، ش۲۳، صص۷-۱۳.
هام، مگی و سارا گمبل. (۱۳۸۲). فرهنگ نظریه‌های فمینیستی. ترجمه‌ی فیروزه مهاجر و همکاران، تهران: توسعه.
هومین‌فر، الهام. (۱۳۸۲). «تحول جامعه‌پذیری جنسیتی». فصلنامه‌ی پژوهش زنان، دوره‌ی۱‌، س۳، ش۷، صص‌۸۹-۱۱۳.
یوسفی، محمد‌رضا. (۱۳۸۲الف). افسانه‌ی شیر‌ سپید‌یال. تهران: پیدایش.
ــــــــــــــــ. (۱۳۸۲ب). نقاشی. تهران: شباویز.
ــــــــــــــــ. (۱۳۸۵). افسانه‌ی بلیناس جادوگر. تهران: پیدایش.
Anderson, D.A & M. Hamilton. (2005). “Gender Role Stereotyping of Parents in Children’s Picture Books: The Invisible Father”. Sex Roles. Vol. 52, N. 3/4, P. 145-151.
Cassey, Neil., et al. (2002). Television Studies: The Key Concept. London & Newyork: Routledge.
Colin, L.J., et al. (1984). “Sex-role Stereotyping in Children’s Literature: A Change from the Past”. Childhood Education. Vol. 60, N. 4, P. 278-285.
Hillman, Judith. (2003). Discovering Children's Literature. Third edition. Ohio: Merrill.
Kolbe, R & J.C.Vole. (1981). “Sex Role Stereotyping in Preschool Children’s Picture Books”. Social Psychology Quarterly. Vol. 44, N. 4, P. 369-374.
Luckens, Rebbeca. (2003). A Critical Hand Book of Children's Literature. Boston: pearson.
Nodelman, perry & Mavis, Reimer. (2003). The Pleasure of Children's  Literature. Boston: Allyn & Bacon.