مجله علمی پژوهشی مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز

مقاله پژوهشی

نگاهی به مفهوم سوژگی و بیناسوژگی در رمان ادسون آرانتس دوناسیمتنو و خرگوش هیمالیایی‌اش از جمشید خانیان

شیدا آرامش فرد

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22099/jcls.2019.33521.1691

چکیده

هدف اصلی این پژوهش، واکاوی مفهوم سوژگی با رویکردی پروبلماتیک و بررسی نسبت آن با نقد و نظریه‌ی ادبیات کودک و نوجوان است. در بررسی جریان تفکر درباره‌ی سوژگی، آگاهی و کنش‌گری، ویژگی‌های اصلی این مفهوم ... بیشتر هدف اصلی این پژوهش، واکاوی مفهوم سوژگی با رویکردی پروبلماتیک و بررسی نسبت آن با نقد و نظریه‌ی ادبیات کودک و نوجوان است. در بررسی جریان تفکر درباره‌ی سوژگی، آگاهی و کنش‌گری، ویژگی‌های اصلی این مفهوم قلمداد می‌شوند. اندیشه و عمل آگاهانه در دیالوگ با دیگری، مستلزم فرض دو طرف در این رابطه است. من در برابر تو، که در این رابطه یک قطب بر قطب دیگر غالب می‌شود و این غلبه به شکلی پنهان رخ می‌دهد. به این ترتیب اگرچه آگاهی هر دو طرف، به دلیل انباشت و تعامل آگاهی‌هایشان، ارتقا می‌یابد و می‌بالد، اما هویتی برساخته پیدا می‌کنند و طرف ضعیف‌تر، مغلوب هژمونی گفتمان غالب می‌شود. در نتیجه طرف مغلوب در واقع نمی‌اندیشد بلکه اندیشیده می‌شود و با اینکه فکر می‌کند مختار بوده، تنها در میان امکان‌های موجود انتخاب کرده است. مفهوم کلیدی در فهم بهتر این رابطه که این پژوهش با نگاهی باختینی به آن می‌پردازد، بیناسوژگی است که بر فرایندی‌بودن این رابطه تأکید می‌کند و حرکت از بودن به شدن را در مذاکره‌ای سودمند پیشنهاد می‌دهد. توجه به مفهوم سوژگی در نقد و نظریه‌ی ادبیات کودک جهان در سال‌های اخیر چالش‌برانگیز بوده است، اما در ایران، پژوهش مشخصی در این زمینه یافت نشد. پرسش اصلی پژوهش این است که چطور می‌توان رابطه‌ی بین دوگانه‌ها را بهبود بخشید و رابطه‌ای بیناسوژگانی را جایگزین نگاه دوقطبی به سوژه‌ها کرد؟ در پایان، با نگاهی به کتاب ادسون آرانتس دوناسیمنتو و خرگوش هیمالیایی‌اش، اثر جمشید خانیان، تلاش شد تا فرایند بیناسوژگی میان نویسنده و قهرمان داستان بررسی شود تا به این ترتیب کارایی این بحث‌ها در قلمرو ادبیات کودک و ظرافت‌های نقد با این رویکرد آشکار گردد. به نظر می‌رسد خانیان توانسته با آگاهی‌بخشیدن و کنش‌مند‌کردن سوژه‌های داستانش به آن‌ها تشخص ببخشد و آن‌ها را توانمند کند تا در دل یک مذاکره‌ی بیناسوژگانی واقعیت داستانی را بسازند.

مقاله پژوهشی

کاربست مؤلفه‌های «ادبیات مرزی» در دو داستان زیبا صدایم کن و دنی قهرمان جهان

زهرا آقابابایی خوزانی؛ فرشته محجوب؛ فتانه دلیلی

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 23-54

https://doi.org/10.22099/jcls.2020.34216.1715

چکیده

زهرا آقابابایی خوزانی*فرشته محجوب**فتانه دلیلی*** چکیده«ادبیات مرزی» یا «دوگانه‌نویس» بر آن دسته از آثاری اطلاق می‌شود که توجه هر دو طیف سنی کودک و بزرگسال را به خود جلب می‌کند و برای آن ... بیشتر زهرا آقابابایی خوزانی*فرشته محجوب**فتانه دلیلی*** چکیده«ادبیات مرزی» یا «دوگانه‌نویس» بر آن دسته از آثاری اطلاق می‌شود که توجه هر دو طیف سنی کودک و بزرگسال را به خود جلب می‌کند و برای آن مرز و محدوده‌ی خاصی متصور نیست. به این گونه‌ی ادبی که در قرن بیستم میلادی به‌تدریج کاربردی بیشتر یافته، با آنکه در تمام انواع ادبی و به‌‌ویژه داستان مصادیق متعدد دارد، اندک پرداخته شده و شاخصه‌های آن همچون آمیختگی زبانی، تقابل تعاریف و صفات، ملموس‌کردن امور انتزاعی و تداخل فضا و مکان که بخشی از مؤلفه‌های «ادبیات مرزی» است، کمتر استخراج شده و به آن دقت شده است. جستار حاضر، نخست گذری کلی بر دو داستان زیبا صدایم کن از فرهاد حسن‌زاده و دنی قهرمان جهان از رولد دال به‌‌عنوان نمونه‌هایی برجسته و هم‌تراز از ادبیات دوگانه‌نویسی خواهد داشت و سپس آن دو را باتوجه‌به سویه‌های مضمون، معنا و ساختارشان مقایسه خواهد کرد. حاصل آنکه هر دو داستان در وجوهی همچون استفاده از ابزارهای روایی، حضور هم‌زمان شخصیت کودک و بزرگسال، زاویه‌ی دید قهرمان کودک، گذران سریع دوران کودکی و رسیدن به بزرگسالی، داشتن نگاه رئالیسم انتقادی و کاربست هم‌زمان طنز در بن‌مایه‌ای تراژیک و تلفیق واقعیت واقعی با واقعیت وهمی به‌هم شبیه‌اند، اما در توجه به خواننده‌ی مستتر، در القای مفاهیم ضمنی در متن، کیفیت به‌کارگیری زبان، نقش‌آفرینی شخصیت مکمل و تکنیک‌ بازی با زمان با هم متفاوت هستند و در نتیجه در ژانر ادبیات مرزی در یک جایگاه قرار نمی‌گیرند.

مقاله پژوهشی

بررسی بن‌مایه‌های اساطیری در قصه‌ی «چل‌گیس»، روایت روستای رمقان، کوهمره‌سرخی

عظیم جباره

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 55-76

https://doi.org/10.22099/jcls.2019.34343.1719

چکیده

عظیم جباره ناصرو* چکیدهقصه‌ها بخش مهمی از فرهنگ و ادبیات عامه را شکل می‌دهند. این بخش از فرهنگ عامه، جلوه‌گاه باورها، اندیشه‌ها و شیوه‌های زندگی مردم هر ملت است. قصه‌های هر منطقه، به‌ویژه قصه‌های ... بیشتر عظیم جباره ناصرو* چکیدهقصه‌ها بخش مهمی از فرهنگ و ادبیات عامه را شکل می‌دهند. این بخش از فرهنگ عامه، جلوه‌گاه باورها، اندیشه‌ها و شیوه‌های زندگی مردم هر ملت است. قصه‌های هر منطقه، به‌ویژه قصه‌های شفاهی، بستری مناسب برای واکاوی باورهای اساطیری و توتمی آن قوم است. در این پژوهش یکی از رایج‌ترین قصه‌های منطقه‌ی کوهمره‌سرخی فارس با عنوان قصه‌ی «چل‌گیس» واکاوی شده است. نگارنده نخست به‌ روش میدانی، قصه را به دقت ثبت کرده و سپس به روش توصیفی‌تحلیلی به بررسی بن‌مایه‌های اساطیری آن پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد باورهای اساطیری در همه‌ی محورهای داستان، گاه آشکارا و گاه نمادین و رمزآلود دیده می‌شود. نگارنده کوشیده است این‌ بن‌مایه‌ها را در بخش‌های زیر بررسی کند: 1. ایزدبانو آناهیتا: بررسی ویژگی‌های برجسته‌ی آناهیتا در این قصه: الف) الهه‌ی آب؛ ب) افزاینده‌ی رمه؛ ج) پاک‌کنندگی زهدان زنان و هم‌چنین بررسی نمود حیوانی آناهیتا در روایت؛ 2. حمایت حیوان جادویی از قهرمان داستان؛ 3. گیاهان جادویی و حمایت آن‌ها از قهرمان؛ 4. پیکرگردانی پریان؛ 5. پیکرگردانی انسان به درخت و به‌عکس؛ 6. نقش درختان در باروری زنان؛ 7. جایگاه پریان در قصه؛ 8. مو به‌عنوان ابزار باروری؛ 9. تولد شگرف قهرمان قصه؛ 10. قداست اعداد.

مقاله پژوهشی

نقد اسطوره شناختی مرگ در کتاب مرگ بالای درخت سیب

ریحانه عسکری؛ علی بوذری

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 77-104

https://doi.org/10.22099/jcls.2020.33832.1704

چکیده

نقد اسطوره‌شناختی مرگ در کتاب مرگ بالای درخت سیب ریحانه عسکری*علی بوذری** چکیدهدر طول تاریخِ اندیشه‌ی اسطوره‌ای بشر، شاهد اساطیر جهان‌شمول بسیاری هستیم. اساطیری مانند مرگ، آفرینش و نخستین انسان. ... بیشتر نقد اسطوره‌شناختی مرگ در کتاب مرگ بالای درخت سیب ریحانه عسکری*علی بوذری** چکیدهدر طول تاریخِ اندیشه‌ی اسطوره‌ای بشر، شاهد اساطیر جهان‌شمول بسیاری هستیم. اساطیری مانند مرگ، آفرینش و نخستین انسان. فارغ از اینکه خواستگاه این اساطیر مشترک کجا است، این قبیل اسطوره‌ها کارکردهای مشابهی با یکدیگر دارند. برای مثال، مرگ در بسیاری از اساطیر، حاصل گناه یا دشمنی بوده است یا انسان‌ها با وجود آنکه تمایل بسیاری به جاودانگی داشته‌اند، به‌سبب گناه خویش، نفرین اهریمن یا دشمنی خدایان، می‌میرند. بنابراین مرگ در بیشتر مواقع برای انسان هراس‌آور بوده است. مرگ به‌‌عنوان یکی از مهم‌ترین اضطراب‌های بشری، شکل‌های گوناگونی به خود می‌گیرد. کاترین شارر در کتابش نمونه‌ای از این اضطراب‌ها که همانا ترس از نابودی است را به کمک متن و تصویر به نمایش درآورده است. در کتاب مرگ بالای درخت سیب با درنظرگرفتن اشتراکات میان اساطیر در چهره‌ی مرگ، سعی شده است نگاه متفاوتی به مرگ و زندگی ارائه شود. مرگ در این کتاب حاصل گناه و دشمنی نیست، بلکه بخشی از زندگی است. در واقع مرگ، خود زندگی است تاجایی‌که زندگی بدون مرگ و مرگ بدون زندگی، معنایی ندارد. مرگ در این کتاب دوشادوش زندگی ایستاده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی انجام شده و در آن سعی کرده‌ایم تا چگونگی بازنمایی مرگ را در متن و تصویرِ کتاب مرگ بالای درخت سیب بررسی کرده و خاطرنشان کنیم که جلوه‌ی رعب‌آور مرگ، تنها یک نمود از هزاران جلوه‌ی دیگر آن است.

مقاله پژوهشی

بررسی مفهوم توانمندسازی در کتابهای تصویری‏ داستانی برگزیده‏ ی فارسی، انگلیسی و فرانسوی در لیست کلاغ‎های سفید سال 2015

فاطمه فرنیا

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 105-140

https://doi.org/10.22099/jcls.2020.33580.1686

چکیده

بررسی مفهوم توانمندسازی در کتاب‌های تصویری‏داستانی برگزیده‏یفارسی، انگلیسی و فرانسوی در لیست کلاغ‎های سفید سال 2015 فاطمه فرنیا* چکیدهکتابخانه‎ی بین‎المللی کودک و نوجوان در مونیخ هر سال ... بیشتر بررسی مفهوم توانمندسازی در کتاب‌های تصویری‏داستانی برگزیده‏یفارسی، انگلیسی و فرانسوی در لیست کلاغ‎های سفید سال 2015 فاطمه فرنیا* چکیدهکتابخانه‎ی بین‎المللی کودک و نوجوان در مونیخ هر سال لیست کلاغ‌های سفید را منتشر می‎کند و به این ترتیب کتاب‎های برتر کودکان و نوجوانان را در پنجاه زبان معرفی‌می‎کند. در لیست سال 2015 در زبان فارسی چهار، در زبان انگلیسی ده و در زبان فرانسوی شش کتاب تصویری‎داستانی آمده ‌است. در این مقاله، نگارنده پس از معرفی مفهوم و الگوی توانمندسازی به بررسی این مفهوم در تمام این کتاب‌ها می‎پردازد و خلاصه‎ای از چگونگی تجلی توانمندسازی در این کتاب‌ها ارائه ‎می‎دهد. همچنین در پایان برای روشن‎کردن این دسته‎بندی، برای نمونه، مقایسه‌ا‏ی از چگونگی توانمندسازی در سه کتاب تصویری‎داستانی برگزیده از سه زبان فارسی، انگلیسی و فرانسوی آمده‎است. به این ترتیب، نگارنده به این پرسش اساسی پاسخ‎ می‎دهد که در کتاب‌های برگزیده‎ی کلاغ‎های سفید (البته تنها در سه زبان و تنها در یک ژانر)، مفهوم توانمندسازی تا چه اندازه در نظر گرفته ‎شده ‎است. نتیجه‎ی بررسی‌ها بیانگر این است که فراوانی نمونه‎های توانمندساز در کتاب‌های تصویری‎داستانی انگلیسی‌زبان بیشتر از دو زبان دیگر است و در کتاب‌های فارسی‎زبان کمترین نمود توانمندسازی را در سال 2015 داشته‎ایم. در نمونه‌های بررسی‌شده، توانمندسازی هنری در از تخیلت استفاده‌کن،[1] نمونه‎ی انگلیسی، بسیار پررنگ است و نویسنده‏تصویرگر با استفاده‏ی مناسب از بینامتنیت در هر دو روایت متن و تصویر و همین‌طور عناصر پرامتنی توانسته خواننده را توانمند کند. نمونه‏ی فرانسوی، تو چه خوب از درخت بالامی‏روی،[2] بیشتر به توانمندسازی فردی و اجتماعی می‎پردازد. اما توانمندسازی در ماست شیرین، نمونه‏ی فارسی، نمود ویژه‏ای ندارد. تصویرگری این کتاب نیز تقلیدی است و در کل همانند متن روایی در توانمندسازی خواننده موفق‌ نبوده ‌است. درهرحال، هدف این مقاله تأکید بر وجود مفهوم توانمندسازی در ادبیات‎ کودک و نوجوان است؛ زیرا مخاطبان ادبیات‎ کودک، مخاطبانی ویژه‎اند و توانمندسازی آن‌ها می‎تواند موقعیتی برنده‎برنده به‎ وجود آورد و به‌ همین ‌دلیل شاید بهتر باشد میانجیگران ادبیات ‎کودک و نوجوان به توانمندسازی این گروه مخاطبِ ویژه توجه بیشتری نشان ‎دهند. از طرف ‌دیگر، ازآنجاکه لیست کلاغ‌های سفید را بزرگترین کتابخانه‎ی ادبیات‏ کودک دنیا منتشرمی‎کند و افراد زیادی، از جمله کتابداران، مابان، مربیان و همین‌طور پژوهشگرانی از سراسر دنیا برای انتخاب کتاب به این لیست مراجعه ‌می‏کنند، به احتمال قوی، حساسیت خاصی بر کتاب‌های برگزیده وجود دارد. همچنین آمدن نام کتابی در این لیست، امتیازی ویژه برای نویسنده و ناشر و در کل دست‎اندکاران آن محسوب‎ می‏شود. بنابراین حساسیت بر مفهوم توانمندسازی هم برای خواننده‏ی پنهان و هم برای میانجیگران می‌تواند توانمندساز باشد.

مقاله پژوهشی

فرایند سه مرحله‌ای روایت در ادبیات کودکان و نوجوانان (بر اساس نظریه‌ی ماریا نیکولایوا)

سید علی قاسم زاده؛ فضل الله خدادادی؛ علی شاملویی

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 141-166

https://doi.org/10.22099/jcls.2020.35110.1743

چکیده

سیدعلی قاسم‌زاده *فضل‌الله خدادادی **علی شاملویی*** چکیدهاگرچه گرایش به داستان‌پردازی به سبک جدید برای کودک و نوجوان روندی فزاینده دارد، بازشناسی مرزهای روایت‌پردازی در این حوزه‌ی داستان‌پردازی ... بیشتر سیدعلی قاسم‌زاده *فضل‌الله خدادادی **علی شاملویی*** چکیدهاگرچه گرایش به داستان‌پردازی به سبک جدید برای کودک و نوجوان روندی فزاینده دارد، بازشناسی مرزهای روایت‌پردازی در این حوزه‌ی داستان‌پردازی براساس رده‌های سنی مخاطبان ضرورتی انکارناپذیر است. این پژوهش به‌شیوه‌ی توصیفی‌تحلیلی متکی بر مبانی نظری روایت‌شناسی و آرای ماریا نیکولایوا درباره‌ی جهان داستان و فرایند سه مرحله‌ای «پیشاهبوطی، کارناوالی و پساهبوطی» تلاش کرده است به بازنمایی و واکاوی مشخصه‌های روایی و روانی داستان‌های کودکانه معاصر برای ترسیم بوطیقای روایت‌گری آن‌ها بپردازد. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که دستیابی به مخاطبان فعال و پویا در حوزه‌ی ادبیات داستانی به‌ویژه در دوره‌ی بزرگسالی، بدون تربیت ذهنی و عاطفی کودک و نوجوان از رهگذر داستان‌های پیشاهبوطی و سپس دوره‌ی کارناوالی میسر نیست؛ زیراکه مراحل سه‌گانه داستان‌پردازی ماریا نیکولایوا آشکار می‌سازد که داستان‌نویسی برای کودکان مخاطب (از آغاز تا رسیدن به مرحله‌ی نوجوانی دوم) فرایندی تکاملی دارد. تربیت مخاطبان با ویژگی‌های مراحل سه‌گانه‌ی گفته‌شده می‌تواند به گسترش دانش و شناخت مخاطبان داستان منجرگردد.واژه‌های کلیدی: داستان کودک و نوجوان، روان‌شناسی مخاطب، روایت‌شناسی، ساختار، نیکولایوا.

مقاله پژوهشی

خوانش بینامتنی اسطوره در نمایشنامه‌ی تشتر نگهبان باران

ابراهیم محمدی؛ اکبر شایان سرشت؛ عفت فارغ

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 167-192

https://doi.org/10.22099/jcls.2020.35552.1755

چکیده

ابراهیم محمدی*اکبر شایان‌سرشت**عفت فارغ* چکیدهآثار نمایشی کودک و نوجوان، به‌ویژه وقتی پدیدآورندگان آن‌ها در تعاملی بینامتنی با متون کهن، عناصر ساختاری مهمی از قبیل زمان، مکان، شخصیت‌های داستانی، ... بیشتر ابراهیم محمدی*اکبر شایان‌سرشت**عفت فارغ* چکیدهآثار نمایشی کودک و نوجوان، به‌ویژه وقتی پدیدآورندگان آن‌ها در تعاملی بینامتنی با متون کهن، عناصر ساختاری مهمی از قبیل زمان، مکان، شخصیت‌های داستانی، پیرنگ و گاه حتی همه‌ی پیکره‌ی داستانی را دست‌مایه‌ی کار خود قرار می‌دهند، گذشته از فراهم‌آوردن زمینه‌ی سرگرمی و تفریح و تخلیه‌ی روانی، از سویی کارکرد آموزشی دارد و از دیگرسو بستر مناسبی است برای انتقال میراث نیاکان ما (سنت‌ها، آیین‌ها، دین و مذهب، سیاست و هنجارهای اجتماعی و اخلاقی جامعه) به آگاهی نسل امروز. یکی از این آبشخورهای برجسته، اسطوره و روایت‌های اسطوره‌ای است که همواره به اشکال مختلف در آیین‌ها، باورها و متون ادبی و هنری از جمله داستان‌ها، نمایشنامه‌ها و فیلمنامه‌ها بازتاب یافته است. در این جستار با بهره‌گیری از نظریه‌ی ترامتنیت ژرار ژنه، به‌ویژه بیش‌متنیت او و به‌شیوه‌ی توصیفی‌تحلیلی، چگونگی بازآفرینی اسطوره‌ی باران در نمایشنامه‌ی تشتر نگهبان باران نوشته‌ی آتسا شاملو بررسی شده است. از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش حاضر می‌توان به این نمونه‌ها اشاره کرد: نمایشنامه‌ی تشتر نگهبان باران در همه‌ی مراحل پنج‌گانه‌ی ترامتنیت (بینامتنیت، سرمتنیت، پیرامتنیت، فرامتنیت و بیش‌متنیت) کاملاً متأثر از اسطوره‌ی باران بوده است. نویسنده، در بخش بیش‌متنیت بیشترین تأثیر را از اسطوره‌ی باران پذیرفته است، یعنی هم از همان‌گونگی بهره برده و هم از تراگونگی. در واقع تأثیر او از اسطوره‌ی باران و تغییردادن (تراگونگی) آن متناسب با حال‌وهوای مخاطب، باعث شده تا بتواند اثری جذاب برای کودکان و نوجوانان خلق کند. همچنین نویسنده در پیرامتنیت آستانه‌هایی را برای متن خود قرار داده است که با شناخت آن‌ها درک متن برای مخاطب آسان‌تر می‌شود. بنابراین بدون‌شک اسطوره‌ی باران از پیش‌متن‌های اصلی در خلق این اثر بوده است.

مقاله پژوهشی

بررسی شگردهای دگرریختی با خوانشی اسطوره‌ای در رمانِ مرد سبز شش‌هزارساله

ملیحه مصلح؛ زهرا ریاحی زمین

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 193-214

https://doi.org/10.22099/jcls.2020.34071.1711

چکیده

ملیحه مصلح*زهرا ریاحی زمین** چکیده ... بیشتر

مقاله پژوهشی

بررسی تقابل‌های دوگانه در آثار هوشنگ مرادی‌کرمانی و رولد دال

ندا نورپیشه قدیمی؛ احمد طحان؛ فرزانه مظفریان

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 215-238

https://doi.org/10.22099/jcls.2019.34944.1734

چکیده

ندا نورپیشه قدیمی*احمد طحان**فرزانه مظفریان*** چکیدهتنها از راه تقابل است که روایت ایجاد می‌شود و از همین‌رو باید شخصیت‌ها و کنش‌های آنان را در تقابل‌های دوتایی بررسی کرد تا بتوان هدف از روایت را ... بیشتر ندا نورپیشه قدیمی*احمد طحان**فرزانه مظفریان*** چکیدهتنها از راه تقابل است که روایت ایجاد می‌شود و از همین‌رو باید شخصیت‌ها و کنش‌های آنان را در تقابل‌های دوتایی بررسی کرد تا بتوان هدف از روایت را دریافت. ساختارهای دوگانه و تقابلی, اعم از تقابل‌های خیر و شر، نیک و بد و...، ساختارهای مفهومی هستند که در کل گفتمان ادبیات فارسی مشاهده می‌شود. یکی از این ساختارهای مفهومی دوگانه، تقابل زندگی فقیر و غنی است که در آثار هوشنگ مرادی کرمانی و رولد دال به‌عنوان بن‌مایه‌ای مشترک خود را به‌خوبی نشان می‌دهد و بیانگر این مسئله هستند که طبقه‌ی فقیر با دیدن وضع رفاه طبقه‌ی ثروتمند، برای رهایی خود از فقر و تهیدستی تلاش می‌کند، اما درنهایت چندان موفق به تغییر شرایط زندگی خود نمی‌شود. از دیگر ویژگی‌های مشترک این دو نویسنده، اِعمال زور، خشونت و لحن توهین‌آمیز طبقه‌ی ثروتمند و مظلوم‌ماندن طبقه‌ی تهی‌دست جامعه است. بررسی تقابل‌ها و تحلیل رابطه‌ی آن‌ها در داستان‌های مرادی کرمانی و رولد دال نشان می‌دهد که پیامد مشترک فقر در ایران و جامعه‌ی انگلستان، کار اجباری کودکان و روبروشدن آن‌ها با واقعیت‌های زندگی است. پژوهش پیشِ‌رو بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع اِسنادی‌کتابخانه‌ای، ساختارهای مفهومی تقابل‌های دوگانه را در سه اثر هوشنگ مرادی کرمانی (قصه‌های مجید، بچه‌های قالیباف‌خانه و شما که غریبه نیستید) و سه اثر رولد دال (چارلی و کارخانه‌ی شکلات‌سازی، آقای روباه شگفت‌انگیز و دنی؛ قهرمان جهان) استخراج کند و سپس به مقابله‌ی این آثار بپردازد.

مقاله پژوهشی

صورت‌های خیالیِ مجموعه‌ی شعری پشت یک لبخند بیوک ملکی بر اساس نظریه‌ی ژیلبر دوران

امید وحدانی فر

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 239-260

https://doi.org/10.22099/jcls.2020.34468.1721

چکیده

امید وحدانی‌فر* چکیدهتخیل در تمام نمودهای مذهبی، اسطوره‌ای و ادبی این قدرت متافیزیکی را دارد که آثاری علیه زوال، مرگ و سرنوشت خلق کند. گذر زمان و ترس از مرگ، مقوله‌ای است که همواره ذهن انسان را آشفته ... بیشتر امید وحدانی‌فر* چکیدهتخیل در تمام نمودهای مذهبی، اسطوره‌ای و ادبی این قدرت متافیزیکی را دارد که آثاری علیه زوال، مرگ و سرنوشت خلق کند. گذر زمان و ترس از مرگ، مقوله‌ای است که همواره ذهن انسان را آشفته و پریشان کرده است و او را واداشته تا برای مقابله با اضطرابِ مرگ، خودآگاه یا ناخودآگاه واکنش نشان دهد. در میان شاعران حوزه‌ی نوجوان نیز مرگ‌اندیشی، ذهن‌ خلاق بیوک ملکی را بر آن داشته تا برای درمان اضطراب مرگ برای مخاطبانِ نوجوانش به قوه‌ی تخیل خویش پناه ببرد و ترس‌ها و شیوه‌های کنترل آن را در تخیل خود با تصاویری نمادین بازگو کند. ازآنجایی‌که مجموعه‌شعر پشت یک لبخند از ملکی تصاویر دو قطبی (مثبت و منفی) را دارد، پژوهشگر را بر آن داشته تا با نگاهی نو، صورت‌های خیالیِ موجود در این مجموعه‌شعر را طبق نظریه‌ی ژیلبر دوران با استفاده از روش کتابخانه‌ای بررسی کند و پاسخ این پرسش را بیابد که بارزترین صورت‌های خیالی این مجموعه‌ی شعری، متعلق به کدام منظومه‌ی تخیلی است؟ نتیجه‌ی کلی پژوهش حاضر بیان‌گر این نکته است که بیشترین تمایل اندیشه‌ی ملکی در این مجموعه، به منظومه‌ی روزانه‌ی تخیلات با ارزش‌گذاری مثبت است که نشان می‌دهد شاعر تا اندازه‌ی زیادی به دنیای نوجوانان وارد شده و تصویر مرگ را در تخیل خود تلطیف کرده و وحشت آن را گرفته و به جای آن، تصویرهای خیال‌انگیز و امیدبخش آفریده ‌است. زمان و مرگ در تخیل این شاعر در ریخت‌های حیوانی، تاریکی و سقوطی ظاهر شده و سپس با تصاویری متضاد کنترل گردیده است. در مجموع تصویرآفرینی‌های موجود در مجموعه‌‌شعر پشت یک لبخند از نظر ترتیب فراوانی بدین شرح است: ریخت‌های تماشایی 36 نمونه (13/39 %)، ریخت‌های عروجی 23 نمونه (25 %)، ریخت‌های تاریکی 18 نمونه (56/19 %)، ریخت‌های سقوطی 7 نمونه (60/7 %)، ریخت‌های جدایی‌کننده 5 نمونه (43/5 %) و ریخت‌های حیوانی 3 نمونه (26/3 %).

مقاله پژوهشی

عاملیت نوجوان، عیارسنجی در داستان گزارش مرد لوبیایی از مهدی رجبی

رویا یدالهی شاه‌راه

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 261-284

https://doi.org/10.22099/jcls.2020.33668.1700

چکیده

رویا یدالهی شاه‌راه* چکیدهنگارنده در این مقاله، ابتدا دیدگاه‌های نظریه‌پردازان و منتقدان مطرح حوزه‌ی داستان نوجوان را درباره‌ی مسئله‌ی عاملیت نوجوان در این داستان‌ها مطرح کرده است؛ سپس این مسئله ... بیشتر رویا یدالهی شاه‌راه* چکیدهنگارنده در این مقاله، ابتدا دیدگاه‌های نظریه‌پردازان و منتقدان مطرح حوزه‌ی داستان نوجوان را درباره‌ی مسئله‌ی عاملیت نوجوان در این داستان‌ها مطرح کرده است؛ سپس این مسئله را به‌طور خاص، در قالب دوگانه‌هایی مفهومی از منظر دو نظریه‌پرداز ادبیات نوجوان، روبرتا سیلینگر-ترایتس و کارن کوتس، تبیین و صورت‌بندی کرده است. در مرحله‌ی بعد، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی فیلیپ می‌رینگ و با تکنیک روندهای موازی، در یک نمونه داستان نوجوان ایرانی (گزارش مرد لوبیایی از مهدی رجبی)، این دوگانه‌های مفهومی را برای تحلیل وضعیت عاملیت شخصیت داستانی نوجوان به کار برده است. تحلیل‌ها نشان داد سوژه‌ی نوجوان در این رمان، از نظر عاملیت، در طیف میان سوژه‌ی مستقل رمانتیک و سوژه‌ی برساخته و نسبتاً مقهور پست‌مدرن واقع است، اما در بخش پایانی داستان، انتخاب اصلی او متمایل به اندیشه‌ی رمانتیک است و متضمن اندیشه و عمل آگاهانه در برابر مواضع ایدئولوژیک دیگر و نفی اهمیت آن‌هاست. با این وصف می‌توان گفت عاملیت سوژه‌ی این داستان بیش‌تر بر اساس اندیشه‌ی رمانتیک تصویر شده و بر استقلال سوژه تأکید دارد، اما باتوجه‌به تعلیق وضعیت سوژه در پایان داستان و طرح امکاناتی چون جنون یا مرگ سوژه، بر اهمیت نهادهای قدرت و نیز بر اهمیت مرگ به منزله‌ی امری زیستی و گریزناپذیر تأکید می‌شود. از سوی دیگر، پایان‌بندی داستان با تکیه بر اندیشه‌ی کنار‌هم‌بودن و برتری‌دادن آن بر سایر اندیشه‌های جایگزین، بر شکل‌گیری نوعی هویت زایا دلالت دارد که البته مستلزم گسست از سایر بخش‌های اجتماع و نادیده گرفتن آن‌هاست.

مقاله پژوهشی

استعاره‌ی فضایی نقشه‌نگاری و وجوه دِلالی آن در رمان امپراطور کلمات

پارسا یعقوبی جنبه سرایی

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 285-308

https://doi.org/10.22099/jcls.2019.34527.1723

چکیده

پارسا یعقوبی جنبه‌سرایی* چکیدهیکی از مفاهیم محوری و مشترکِ حوزه‌های معرفتی همچون عرفان، فلسفه، روان‌شناسی، روان‌کاوی و مطالعات پسااستعماری؛ تبیین وضعیت دولبه‌ی کنش نشانه‌ورزی یعنی هستی- ... بیشتر پارسا یعقوبی جنبه‌سرایی* چکیدهیکی از مفاهیم محوری و مشترکِ حوزه‌های معرفتی همچون عرفان، فلسفه، روان‌شناسی، روان‌کاوی و مطالعات پسااستعماری؛ تبیین وضعیت دولبه‌ی کنش نشانه‌ورزی یعنی هستی- هویت‌بخشی همراه با فقدان است که موضوع بازنمایی برخی از روایت‌های ادبی از جمله داستان‌های کودک و نوجوان شده است. رمان «امپراطور کلمات» در مقام نمونه‌ای برجسته از تلقی فوق در ادبیات داستانی کودک و نوجوان فارسی است که با تکیه بر استعاره‌ی فضایی نقشه‌نگاری به بازنمایی آن موضوع پرداخته است. در این نوشتار وجوه دِلالی استعاره‌ی مذکور به شیوه‌ی توصیفی‌تحلیلی دلالت‌یابی و تفسیر شده است. نتیجه نشان می‌دهد که مؤلف-‌راوی رمان امپراطور کلمات با روایت‌پردازی مبتنی بر تداخل سطوح روایی از بالا به پایین و بالعکس، از یک سو هویت‌مندی یا هویت‌پذیری سوژه‌ابژه‌های داستانی را با تکیه بر استعاره‌ی نقشه‌نگاری و با تکیه بر دو سمبل یا عنصر خط‌و کلمه بازنمایی کرده؛ درعین‌حال، فقدان برآمده از هویت‌مندی را که شامل انواع محاکمه، معاینه، جنگ، زندانی‌شدن و جدایی است، نشان می‌دهد. موازی با این وضعیت، مؤلف-‌راوی داستان سعی کرده است تا با وجوهی از تعویق خودِ کنشگران، نیز تعلیق برخی از نشانه‌ها همچون پاک‌کردن خط‌ها، شاعرانگی، دیوانه‌نمایی، کولی‌گری و شوریدگی، اُمّی‌نمایی، بی‌کلمه‌گی و بی‌نامی نیز مرزشکنی‌روایی، امکانِ گذرِ نمادین از فقدان نهفته در نشان‌مندی و هویت‌پذیری را به نمایش بگذارد.

علمی ترویجی

دیدگاه: گام نخست در ورود به نظریه‌ی رمان فلسفی در برنامه‌ی فلسفه برای کودکان: بررسی انتقادی دیدگاه‌های پیشگامان و اندیشمندان فبک به رمان فلسفی

سودابه شکراله زاده

دوره 12، شماره 1 ، شهریور 1400، صفحه 309-336

https://doi.org/10.22099/jcls.2021.6480

چکیده

هدف از این مقاله بررسی انتقادی دیدگاههای پیشگامان و اندیشمندان برنامهی فلسفه برای کودکان دربارهی رمان فلسفی، بهویژه، رمان فلسفی نوجوان است. به منظور دستیابی به این هدف، کوشیدهام نگاهها ... بیشتر هدف از این مقاله بررسی انتقادی دیدگاههای پیشگامان و اندیشمندان برنامهی فلسفه برای کودکان دربارهی رمان فلسفی، بهویژه، رمان فلسفی نوجوان است. به منظور دستیابی به این هدف، کوشیدهام نگاهها به رمان فلسفی در برنامهی فلسفه برای کودکان را از آغاز تا اکنون بکاوم تا ضمن بهدست دادن تصویری بزرگ از این پدیده، به کاستی‌های برنامهی فبک در رویکردش نسبت به انتخاب رمانهای مناسب برای حلقه کندوکاو و راه برونرفت از آنها بپردازم. این تحقیق نشان میدهد فبک تاکنون دو رویکرد را در مورد کاربرد رمان در پیش گرفته است: رویکرد انتخاب رمانهای هدفمند لیپمنی و استفاده از رمانهای موجود نوجوان و کلاسیک. درمورد کاربرد رمانهای لیپمنی در این مقاله سه نگاه کشف شده که آنها را «در ستایش منحصربهفرد بودن رمانهای لیپمنی»، «در نقد و پذیرش همزمانِ رمانهای لیپمنی و ادبیات کودک» و «در نقد رمانهای لیپمن و توصیه به استفاده از ادبیات کودک موجود» نامیدهام. نگاهها به رمان فلسفی در این برنامه حاکی از آن است که با توجه به کاستیهای روایتهایی که لیپمن رمان فلسفی مینامد و همچنین با توجه به اینکه تا اکنون رمان فلسفی به عنوان آثار ادبی مستقلی دیده نشده که با وجود بهرهمندی از غنای ادبی، توانایی پرورش تفکر (فلسفی) را نیز دارا باشد، زمان آن فرا رسیده که بیشازپیش رمانهای موجود بهویژه رمان نوجوان را به مرکز و توانمندیهای این ژانر را در پرورش تفکر (فلسفی) به حساب آوریم.

دوره 15 (1403)

دوره 14 (1402)

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

دوره و شماره: دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 23، شهریور 1400، صفحه 1-300

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده